Friday, April 26, 2024

THE STATE OF MIND

 Yet to be uploaded 

Sunday, December 23, 2018

PHATNA LEH BIEHPIEHNA (Praise & Worship)


PHATNA LEH BIEHPIEHNA (Praise & Worship)
Pasien PHATNA ichi chiengin Pasien tung a ilungkim seng jieh a I patoina ahi. I tung a ahoina leh a sillamdang bawltampi te jieh a Iphat uh ahi. Koipou phat kiut chiet a; inu leh ipa leh itung a silhoi hing bolsahte jong iphat chieng in lungdam dieh uh hi. Tuachi mabangin Pasien jong iphat chieng in I tungah lungdam hi. Sildang teng teng sang in I Pasein pen ‘phattah Pasien’ hideu se hi (Sam 18:3). Bible sung a thupieh ‘Mangpa phat un’ chi mun tampi aki mu hi. Van angelte leh vanmite’n Manpa phat un chi thupieh ahi (Sam 89:5, 103:20, 148:2, 13). Leitung leh asung um jousieh in Ama phat uh (Sam 138:4, Rome 15:11). Phatna pen biehpiehna chikhat ahi.
BIEHNA pen Pasien a liulieu ahi (Luka 4:8), eima hinna kipiehkhie a, I sunglam apan a kuon a kipiehkhietna khu biehpiehna ahi. Na lungtang tengteng un, na Hagau teng un hing bieh un chi ahi. Tami pen ngetthoh ahisih a, thupieh; gingtu khat in abol teitei die thupieh ahi. Dihtah a ibieh theina ding in Ama mai a kiniemkhiet a ipumpi ipiehkhietna leh Ama control na nuoi a um angai hi. Jesu’n hichin gen hi, ‘Pasien in Hagau leh Thutah a biehte asui hi ( Johan 4:23). Hing pei un I Mangpa khu khupdin in be vai chi ahi. Tami kiniemkhietna in Hagau Siegthou aw hing jasah a, hing kiphohdoh sah a, hing hamuan jel hi.
Tuajiehin BIEHNPIEHNA LEH PHATNA  in sil thupi bawlthei hi.  Praise & Woriship (Phatna leh Biehpiehna) akijohkhom chieng a siltungte tamlou en vai:
Ø  I Mangpa phatna lasa pou lei aman igalte hing dousah jel hi. Guoljohna ei a ahi.
 
2 Khangthute 20:20-22:  Leng Jehoshaphat ading doh a; “Juda leh Jerusalem mite aw hing ngaikhie un, Mangpa na Pasian uh muong un, tuachi’n na dingdet ding ua, aguolneite gingta un, tuachi’n na lawching ding uhi,” achi hi. Mipite toh akithumu zouin Jehoshaphat in, galkap honte masanga peikawm a Mangpa sienthouna thupi mama zieh a, amai a lasa ding leh ama phat ding mite aguot a, “Mangpa phat un a itna kumtawn a um ding ahi ziehin,” achi hi. Tuachia Mangpa aphat jing lai un Mangpa’n Juda gam dou dinga hingkuon Ammonte Moabte leh Seir muol a tengte, aguh a buh a dou ding akoi a, amaute zaw in a umta uhi. Tualeh Juda mite gamdai kimu suhna galvenna innsang lam zuon a ahing peilai un, tua galkap hon tampite agal et ua, ngai vawi, lei lah a mishi luong lum phengphung ngen a mu uhi. Asuohta mawngmawng aum sih uhi. AMEN!
 
Ø  Mangpa phatna la isah chieng in melmapa Hagau gillou te potdoh in kihem mang jel in;
 
1 Samuel 16:14-23: Mangpa Hagau in Saul a pawtsanta a, tualeh Mangpa sawl hagau gilou khat in Saul asubuoita hi’. ………….. 18. “En in, Bethlehem mi Jesse tapa khat ka mu a, amapa khu tumging tumsiem, mihangsan, galdou siem, thugen siem tualeh mel hoitah ahia; akung ah zong Mangpa a um hi,” achi hi… 23. Tualeh hichi ahing ahia, Pasian akipat a hagau gilou khu Saul tunga aum chiengin David in tumging ala a atum zel hi, tuachi’n Saul ahing dam zel a, tuachi’n hagau gilou in Saul apawtsan zel hi.
 
Ø  Mangpa phatna la sajing te Mangpan bolkhielte liekhu in atung a lungdam hi;
 
Nasepte 13:22 ‘……Pasian in, Jesse tapa David ka lungtang bang puo mi ka mudohta, aman ka deilam abawl ding, achi hi’. David pen abawlkhiel thei mihing hi veve a, A sepai galkap Uriah zi Bethsibah adeigo in kitenpi hi, thamlouin Uriah pen athatsah nalai hi. Hinanleh, Mangpan ka lungtang bang puo achi thouthou nalai hi. Ajieh Sam laibu sung Pasien phatna late, atamjoh David phuoh ngen ahia, Pasien aphat phatmi ahi jieh in Pasien atungah alungkim mama a, abolkhiel nate, nasieh jieng jong leh chiemte vetlou dan ahi.
Ø  Mangpa phatna lasah a lamjing te kipahjing uh a, etnuom jong etnuom hi.
 
Kihilna 19 sung ah Vangam a Belamnou mouneipa phatna ding thu kimu hi. Gingtute Vankhopi I tun chieng a tatsateng leh van angelte toh top leh gim chi umlou in Belamnou I phat tontung ding ahi chi ithei uhi. Tujiehin eite jong tuami ni chieng a iphat tontung theinang a tunia iki singsah na uh ahi. Phatjou sem leh lamjou sem ding Mangpan ibawn in hing guoljolta hen. Evan. Chingngailun in Pasien phat in dieng dieng leng yoga chite ngai selou hi, I figure hoilel a, exercise hoitah jong ahi chi hi. Gingtute New yoga pen ‘Pasien phatna’ himai dan hi.
 
Hunkhat lai in keima ngel in, miten Mangpa phatna lasa a akikou ua, akhutte uh a lapsang chieng un kana thanuompi sih a, khatvei vei mothuoi bang kana sathei jel hi.  Mipite phatna lasa a ahing dieng ua ahing lam chieng un jong thanop pi lou in kana toujel thei hi. Ahin, Mangpan ‘Keima phatna khutjah utlou na hileh jah non da mai tan’ chi hileh kilom in lupna tung ahing ngahsah a, ka khut ka neppha den na domthei nonlou in hunsotpi ka um hi. Hospital te a pei in damdoi (aneh, anu ding toh) khut exercise lah ding dan ahing hil ua, a dam sieng na ding in kumkhat lut ding ahi. Hinanleh, ka vangpha a, Pasien kammal kana jah a, hatlou pumpum in jingkal nitah in khutte lamsang tou in Manpa ka patoi a, hathum sung in ahing normal kie ta hi. Tuami ni apan tuni dong Mangpa phatna a khute lamtou a tangkou kachimtah non sih hi. Praise the Lord.
Katha hatna pi in, Mangpa phatna late sa (Praise & Worship) minute 20-30 bang akinei chieng in kaning akitel mama a, kana kitousuh jel hi. Kengtha hatlou, adingjouloute toh dinmun kibang in kana kidihtan mama hi. Ahin, Mangpa kei hing phat a ding joulou nahi leh chin damlou in kum 5 lam lupna tung ahing ngahsah a, Biehinn kai chitahlou Kristmas leh special day tuomtuom te Innmun a lupna tung a ka ngen a kum 4 val bang kahing mang vang hasa mama hi. Luanhi in mit tuom mang in Mangpa hing ngaidam in chia kaka lou bolthei umlou ahi.
Tuni, nang in jong tua katuoh teng tuoh thein ahi chi ki manghil sih, ka galpa tuoh ding ajong ka phallou te ahi. Tuajiehin Christ a ka Unau Nu leh Pa leh Nungah Tangval te Mangpa phatna in itha ijung it sih va ui. Tukhu ahun ahi.  
[ Vanggam a tom chi umlou, chim chi umlou in Belamnou hoi na phat in vanmiten a zaiawi ta ding uhi. Tuajien a vangam tung ding vet vet ihileh pen tunia pan a Phatna lasah, khutjah a lasah kijil ngaita hi, Vangam a ken phatna la sasiemlou, lamtheilou chi excuse um nonlou maithei ahi. Ahun lah anaita ngal a]

Monday, April 17, 2017

1923
to 2015
Pu Pumzagin Suantah Dopmul theizingna suongphum
Dated: 27-01-2016


THUMAPUI

A hing na iit zing kapa uh Pu Pumjagin Suantah theijing na mualsuong,  azi Pi Chingngainiang leh atate-leh-atute lung kituoh tah a doh thei a kaum tah jieh un Pasen min kaphat masa hi. Thamlou in, aiit azi leh atate anuosie ni 27.01.2015 a kipan kumkhat achin ni tuni 27.01.2016 a tami theizingna muolsuong kidaw ahijieh in ka kiah semsem uhi.
           
Jacob in ashikuon vaihah, atate kung ah kasha chieng in Izip gam apan kaluong hing pokhie un len I Pu-leh-Pa te kivuina mun a hing potung un len, tuanah keijong hing vui un achi hi. Pu Pumzagin in tam Zomi Colony ah mun leh gam nasat in, atate toh na khosa a, tami mun ma ah aluong damsa jong akivui na ding in na lunggul pen hi.
           
Tunin, akhuo leh tui ten manghil lou in, a haan ding mun kilom tah pieh in lungkimtah in tarik 27.01.2015 nin ki vuiliam ta hi. Muolsuon doh theina ding jong ahing phalsah uh a, tuni Mualsuong kilom tah tung ding in imu thei ta uhi. A hagau jong alungkim ngei ding kalam en hi.

Tuaban ah tami laibu piching ahing suohna ding a hingna panpi, ka pa tungtang atheina tantan ua kipan lai hing gielsah jousie te tung a kalung adam seng seng hi. Thamlouin, ka Nu in tambang achiemte nading laibui neunou khat bolding a hingna muong jing leh kazi Chinglianchin hing support na leh katap Albert Ginsangmuan Photo editing hing bawlsah jing te tung ajong kalung dam thu kapuong hi. Tami laibu Mangpa min thupi nading leh Kapa Pumzagin Suantah theijingna ding a hing kibawl ahi.

Achinglou leh aval aum leh Mangpa min in ngaidam kahing ngen hi.

Hauliankap Suantah
Delhi Khopi


I  N  D  E  X

  1. Pu Khaamdal tapa tahpen Pu Pumjagin Suantah tanchin
  2. A Laphuo dang dang te;
  3. Pu Pumzagin tu-leh-tate;
4.   Pu Pumzagin theijing na lai-aat te:
1)     Pi Chingngainiang, Azi
2)     Pa Kapkhanpau, Phaiza
3)     Pa Dalkhanthang @Dalthang, Vengnuom
4)     Pa Sianminlian, Kolkata
5)     Pa Hauliankap, Delhi
6)     Pa Mangminlun@ Boboi, Delhi
7)     Nu Genevie Chingmanngai@ngainu, Tuibuong
8)     Nu Chinkhannem@Nemnu, Delhi
9)     Nu Chinghauniang, Zomi Colony
10) Upa Khaichinmang, Chief of Tongdam
11) Upa Chinkham, Zomi Colony
12) Upanu Pi Thiamnu, Zomi Colony
13) Rev. Kamkhozam, Tuining
14) Pu Suohchinkhup, Khienglam
15) Upa Ginsuanthang, Zomi Colony
  1. Pu Zo suan apan Pu Suantah khang thu
  2.  Pu Suantah khangthu
  3. Pu Muammul or Dopmul khang thu
  4. Pu Muammul khangthu suutna
  5. Flow Chart: Pu Lamzakham hainet teng
  6. Ka Pu Khaamdal tanchin
  7. Flow Chart: Pu Khamdal leh atapa nite.
  8. Obrituary (Pu Pumzagin atate leh asanggamte)

PU KHAMDAL LEH PI NUAMZACHING ( Thangnoh tanu)  TAPA TAHPEN

Pu PUMZAGIN SUANTAH (1923-2015)

Pu Khamdal  tapa  tahpen Pumzagin, 1923 kum  in a  pieng hi. Apa  mabang in, ama jong mitaima ahi. A Nu leh A Pa in Japan gaal venjou in, sawt dampi joulou ahi jieh un tagatah in a unau teng meng nou-nou lai ana kisomhui khop mama uhi. Pu Pumzagin unau lah a tahpen hina toh anaute teng; Upa Vialzahau, Pi Thongchiin leh Upanu Chingzaman amauteng ki enkoltuoh in nakhosa  hi. Nasep hatmi leh mikukal ahijieh in anaute teng toh Sielna khuo ah, koima neh-leh-tah dugoh lou sil-leh teng englou kei in In nasuong zou hi. Mi thapha leh duangching, melhoi mama ahi natoh, Japan gaal jouin sepaih ding in India sorkar in ana chiel uh hi. Hinanleh, a Pu in a naute meng nalai teng a nuasie ding ana phasah sih hi. Thamlouin, Pupa  daan a tapa tahpen in Innpi nuasie in gaalpot ding pen ana ngaithei sih ua, ana phal mong mong sih uhi. Tuajou sotlou in summet (business) bawl a Teddim, Falam, Khalkha khuo, leh Bangladesh, India-Assam gam todong ana tuon suoh hi. 

Pu  Pumjagin ahileh atangval  tung apan Tapidaw  (Christian) ana hi ta hi. Anu leh apa tan Loki in ana kivui nanleh ama pen in Tapidaw ana pawm a, Sielna hattuom jong amau uh pawl puihuai na in nakiphut hi.

Amapen, milungleng theimi jong ahia– Lavui hunkhop lawm-leh-gual ngaina, Nungah-Tangval kisaina, gamngai lah ana phoh hi. Thamlou in sannem laa phuo siem mama jong ahi. Nungah  melhoi  leh kamsiem mama  khat tambang in laavui phuo hi:.
# Pal a gual leh MangngaihChing sieng
Pheiphung suon tutvum vakhawl ta’ng e;
Pallua chie lel ding hilou,
Suanboi a tuong tuibang luan nuom e.


Kum 1952, July, 17 niin Nengzavung (Taithul tanu) toh a kinung uhi. Tualeh 1958 kum in Sielna khua apan in Khienglam khuo a ahing lal(Migrate) a, tuanah mun leh mualte ahing saat tha kia hi.  Sotlou nua in, August, 5, 1961 ni in asen zi Pi Nengzavung in aiit apasal leh ata teng nuosie in ana peisan ta hi. Azi Nengzavung toh ta pasal 2(ni); Dalzahau  leh Kapkhanpau, tualeh numei  2 (ni);  Chingmanngai  leh Chingkhanmang a  nei  hi. Pi Nengzavung pen naunei  jou  a  damjoulou  ahijieh in, ata sen nuasie hi. Zankhat nau ngeh nawitui duu in akap kap a.  Pu Pumjagin jong chimoh leh lunghel in tambang in laa khat phuo hi.
            Selung siel ing zaalkhun tung ah, 
            Zanchiang zang Vaiva ham tongluang e. 
       Khangthei louleng, zaalkhun tung ah,
       Vonsen mai maw’ng e!, tuun in henem aw!.

A Lungleen Niin tambang laa aphua kia hi.
       Suunni tumkuan he hing nemding, 
       Vangla a khawl chin-leh-tuoi, 
       Vang kungngai mubang lian sengseng e. 
       Chin-le-tuoi lah galdot a zal, Angkawi zua chin tuun Ching aw chiing e.

Pu Pumzagin in Japan Gaal venjou in Japan Rifle khat na kem den a, Gamsa hunkhop jong tampi Japan Rifle matoh naman hi. Sotlou in Sorkar in singtang gam a thau umteng khom in, licence deiten ngetna bolthei ding in theisah uhi. Thau dei mama ahi jiehin in, nikhat a unu Ngaizachiin pasal  Pu Thangkhochin toh  Phaipi(Imphal) ah thau  licence ngaituo in vakuon uhi. Zuumpi(Office) a kai chieng un mite a golthei mama ua, ama zawpi a U Thangkhochin pen mimeng noukhat ahiman in  milah ah hawmthaw huai sa in, tambang in laa aphuo hi.
            Chinthu zatam a ngaitua ding vaimang lai ah, 
            Masuan Chin mel neu e, Sienmang aw ! 
            Lungdei khawl chiang, tuangtunna din, 
            Tung Pasien leh Chin chinthu hi e.
  
February 18, 1963 nin Chingngainiang toh Rev. Kamkhojam siempu hina, khut ah pindan in ana kinung uhi. Pi Chingngainiang toh ta goutan pasal 4(four); Sienminlian, Hauliankap, Pauminthang leh Mangminlun, tualeh numei 3(three); Chinkhannem, Vungngaimang leh Chinghauniang nei  uhi. Pumjagin pen mi chithei leh mi thutah ahi jieh in Khienglam  Hattuom  a  sumkem  in pangden kei hi.

Azi Chingngainiang toh lieng kitu in Heipi-Heita jang in Tuithuul Loujaau phaiphengpi kal in, janglou (tuilou) pari 5 val ana saatdoh hi. Akho mite sang in jong Singtang lou lienzo hou nalai hi. Tualeh, Tuitha bang ah Kangloi nei a, tuanah Vaimim leh Ann kam, Sing Kohkai chite ahun chin in kitatlou Pasien in aneh senglou, mi tagate leh phuasuite nehding leh puohding tandong in ana guoljol hi.  Tua hunlai a mi chithei chie kigente neiteng; Chi (salt) a bora (bag) a kitung, sathau (Dalda) a tin a kitungna insung ana hita hi.

Angai azi Pi Chingngainiang aphuoh lavui:
       A sing hi aw munzang lai ah,
       Limlian gam mawng sing hi aw Niang aw.
       Zuang leng Phualva tulga lawm bang nalim ah, 
       Kei khawl vang niang aw e.

      Khienglam khuo ateng sung un, Pasien guoljolna, bu-leh-bal, Khaichi,Vaimiim, Annkam, Inn-ga leh lou-ga Taangpang dimlet in ana nei jing hi. Tuh-leh-khal in mite sohpen leh Nungah Tangval kholmum pen in na khosa uhi.

Kum 1979 in A Tate maban khualna in Lamka (Zomi Colony) ah apem lut ta a, Khienglam Innpi pen Zomum a tualut in, atapa tahpen Dalzahau in aji; Chingngaininiang@Niangkoi  leh Pasien goutan atan tapa  thum; Ginzamang, Ginsuanlal  leh Thangsuanmung leh tanu  khat;  Vungngailian, amauteng  toh Zoumun Innpi ngah uhi.  Pu Pumjagin pen mi khutsiem ahi jieh in Carpenter naa semin, a tapa Dalzahau in Munsif Court ah sem in Zoumun leh Zomi Colony ah na khosah tou uhi.
Pu Pumjagin pen Khanglui lai hileh tang-aai thei dinmun a ding gige mi ahi. Mihat leh mihangsan, miginum, mitaima leh nasep haat mi in chiemte ahi lai in, alangkhat a mi hasie bai mama khat jong ana hikie leuleu hi. Khat vei azi toh nikhat kilung nopmo in tambang in la aphuo moh hi. 

       !!   Tumbang vuaikuan, sumbang nungnual 
       Sian mang mai ah, tongchiam na, Niang aw, 
       Theilou maw! Niang aw theilou maw,
       Pham taleng suun naubang in nahing kaa ngam nadiei ? Nieng aw e. 
    
 #         A sing hi aw munzang lai ah,
            Limlian gam mawngsing hi aw Niang aw. 
            Zuang leng Phualva tulga lawmbang nalim ah, 
             Kei khawl vang niang aw e. 

Kum 1982, March, 1 in tahsa damlou na jieh in a tapa tahpen Dalzahau in ahingna beisan ta hi. Tuabepin, a tapa sepna ah atapa tang in Mumsiff Court, Lamka ah tehnua in Peon na vasem hi. Zuum(office) a kaina tambang laa a phuo hi.

       $   Tumbang vuai kuon von banzal pebang ka zil, 
       Lun baanzal siemsil hing ging len len ngai aw e. 
       Pebang zil lun tong naubang sang,
       Ka san tuibang leluon khiel khiel e.
       
    #Tumbang vuaikuon, Von banzaal pebang ka zil,
     Vanmang baanzal siamsil Lawng ging zel e, ngai aw e!
            Siamsil lawg ging, Tong kaluan leh, 
            Zoudam tuibang le luan kha veng e!

Kum 1984 apan atapa taang in Munsif Court, Manipur Government nuoi ah Peon in ana sem a, tuachin 2005 kum in asep na apan in full pension in ana potkhieh kia tahi.  Kum 12 jou March tarik 8, 2004 kum in a tapa Dalzahau theizing na ding in MUALSUONG kilomtah in a hantung mama ZOMUN hanmuol* adaw hi. Amualsuong tung ah atapa lim (Photo) kilomtah mai leh atapa a tapna laa atuong sah vielvuol mai hi. Alaphuo tam bang ahi;
     
@ Khomuol lum suong dawtam tungah,
       Von aw na meel Va bang tuong hi e!. 
       Theisen nalawm hing jing zinte,
       Lugdei houlung na kumpi ve aw!.
* Zomun hanmuol pen mata dam in anil khah ding jieh in atapa Kapkhanpau in atenna num Phaiza  Khuo lamka a phut hi.

Anu/Apa taang a pension tan nasem jou tam kha naven, hinanleh atapa sepna nuo a sem a full pension tan semjou kikhat maithei hi.  Tami jong mi damthei ahi na thuguh khat ahi.  A damsung in ama suan-leh-hahte; tapa 6(guh); tanu 5(nga), tualeh atate apan Tuu 39 (grand children), Tusawn 35(Great Grand Children) leh tuu sawnsawn 13 (great great grand children) mel amu man hi. Atate abawn in atumpen Mangminlun tan Zii aguon jou man hi. A moute teng amit ngei in mu man a alungkim mama hi. Pasien guolzolna atan belapte lah a khat ahi.  Ama minlou mi 8 (giah) mel amu man hi. Bible in Tehsete adingin atute uh amanglukhu uh ahi a, tate athupina khu apulepate uh ahi-Thupilte 17:6.

A pension zou 2005 kum Lungtang (Heart) a blocks anei jieh in Delhi ah, Escort Heart Hospital ah operaton ding in um a, hinanleh stents mun thum a thuoh in ahing hatdoh tha kia hi. A Hospital thupi dan leh Doctor te hoidan leh kamsiem dan a en en a alungkim mama hi. Adieh in ama enkol Doctorpa leh Nurse akemte lungkim mama in tambang in laa khat phuoh hi.
# Vondei masuon hammol lai ah,
Doctor siem tong ka doh koi aw e,
            Tong dong sangson, Sian hepi na in,
             Amun sangpen ken vatang ing e.

Damdawi nekawm kawm a ki enkawl in hun sawtkuom hattah in hinkhuo ajah jou in Tarik 9, November, 2015 zan in BP stroke jieh in khothei lou in Lamka District Hospital ah puah tung in um hi. Doctorte advised na nuai ah Imphal ah puah kia ahia, RIMS Hospital, Imphal a admit in um hi. Tuachin Hospital apan December 1, 2015 in discharge in aum a, Game Village ah a tanu Vungngaihmang leh a tapa Pauminthang kung a ki enkol tou hi. Tuachin, doctorte phalna ma toh December 10, 2015 in Lamka Inn lumsung ah puoh tung in, ki enkol tou jing hi.

Mihing bangtan ki iit in kikem nanlei, Pasien programme sihna ituoh ding a guatsa, I galzohni, tarik 27, January 2015 zingmawng nai 3:30 in a iit angaiteng leh ama iit leh ngaiteng nuosie in ahing na peisan ta hi.

Sil manpha pen, Itate leh ituute I nuasie thei uh, sum-leh-pai, sil-leh-ten, i hinkhuo a I lamsate leh inakhol sahte ahijosih a, tualehmah in I mihiina leh ginumna te ahinkhuo a amujing uh leh achiemte jingte uh ahijo hi. – Bill Graham.

.(May His Life Rest In Peace)

A LAPHUO DANG DANG TE:
1.         ATUPA GINZAKAP A PHUOHNA :
#Sangkap gel a chinglou napi,
                         Katuai vontawi Ginzakap Pu hi mel ing e.
                         Sangkap gel ching Ginzakap Pu, 
                         Manaw tang bang hingdam teitei aw.
2.         ATUNU GINSUANCHING APHUOH ;
                         #Tun-sih, Zua-sih lumbang kang sun, 
                        Mangpupa mubang kung ngaina lian seng sang e.
                        Ki henem na khaubang sutsiam,           
                        Von Niang vontawi Ginsuanching aw e.

3.         ALIM (photo) A PHUAH NA
                        #Ka pham nuachia he lungzuang zong, 
                        Luanhi kailou ding, Duangsua pallou henem tutkhol e.
                        Duongsuo pallou hekhuo tutkhol, Chin-le-tuoi aw, 
                        Melmu kidang tuam deudeu veng aw e..

4.         NUNGAH LEH TANGVAL TE LA
                         #Theisen gualtoh ngabang lenlai, 
                        Vang mubang in ken ngai na veng e. 
                        I lenlaite lungin gel lei, 
                        Lungzuang kei muanmo na hi e!

5.         SIELNA A TENLAI A LATE
                        #Kawl chiang masuan na singnuai ah, 
                        Chiin toh sang mang kasial nunnuam e!. 
                        Chiin toh Sangmang kasial nun nuam, 
                        Khomual Han zai katawi nunnuam e!

6.         NAUTE KUNG DELHI ZINNA LA 
                        #Agam vangla mualzatam, Seenlai jomte ngaina’n,
                        Ga-thaang bang a Ka vezel aw e.
                        I ki ngaina tutan then moh, 
                        Damtui kulthuh lailu bang kiamthei kei, Ngainou aw e..

7.         KHOLUITE PHUAHNA:    
                        #Pianna zogam lei nunnuam zong, 
                        Mualdawn Zouheisa bang kitawi aaw e. 
                        Mualdawn Zouhiesa bang kitawi zong,  ‘
                        Muisi bang tutan namlai e.

8.         DELHI AHONA AZI CHINGNGAINIENG APHUAH: 
                        #Angkawi lungmawl nem nading,
                        Vaimang baanzal Vanleng tung tuangkhom vai, Kang chi ngai aw e. 
Vanleng tungtuang, Sunni kimchiang, Delhi tuangtung,
                        Lunglai ga mung bang khau nalai e.

9.         VANLENG TUNG A APHUAH’
                        Vonteng komding Vantham zawl ah, 
                        Phialva bang lamkoi ing, Nieng aw e. 
                        Sianmang Tongsua, Sumbang tuahna, 
                        I Thesolonika bung 4:17, Vantham zol melmu’ng e ngai aw.

10        DREAMGIRL(MELHOI LIANU) LA
                        Kazaal mang a khawlpi,
Lungtua kamu ngainou nahi koi aw e!
Khang theilou a samgi bang khente bang,
Ngainou nahi kai aw e.

11.       SIALNA A A ZUNEH LAI A PHUA; 
                        Kei lah ningneh tai khovah/val, 
                        Chiamkoi lah khang theilou tajen maw lawm, 
                        Khang theilou a, suan damtui suang tah laa in,
                        Kawi hei taven maw lawm.

12.       NILUM AWINA LA 
                        I Von sausuan atung sang ah, 
                        Suun nitum chiamzel ing, ngai aw e..
                        Suun nitum chiam, khattang tutkhawl,
                        Tunsah ningbang, ngui veng aw ngai aw e..

13        LOUHO HATNA LA: 
Tutkawl tawi hiembang hat lua lawm,
                        Kumchin mising khomual suah lawm aw, zumhuai e!
                        Kumchin missing khomual suah lawm aw, Zumhuai! 
                        Theilou sing tunnu kung ah, gam huiva bang mau zong zumhuai.

14.       TUIDAM NUNGAH TE TOH ALI LAPHUOH UH
                        Pasal: Nikhat melmu tongsaan hounuam ,
                                    Na melhoi ching nuam ing lawm aw e.
                        Nungah: Melhoi chin ah taang nung lailen, 
                                    Ken hing le chi’n, nuam ing lawm aw e.

15.       A SANGGAMNU THONGCHIN ZUHUAN APHUAHNA
                        Katuai ningsah khuai bang khum nou, 
                        Ka lunglai mangbang hing ziel kei e. 
                        Vabang pil nang ka chi vang in, Ningzu bel a ka lengkuai;
                        Zangvai va bang pilna mel mang e.

16.       DELHI DAMDOI INN UMLAI APHUA TE.
                        Theilou singta hammol lai ah,
                        Ka muan aw, Kapmuanniangpu ka muan aw.
                        Sian sung jingvai ahom ding a ka muon,
                        Ka muon aw Sangmuan’nu ka muannu ka muan aw.

17        DELHI KHOPI ANOP DAN TAP NA:
                        Delhi tuolpi solkha bang taan na mun ah,
                        Vonte toh niangtui ka kuai hia niang aw e.
                        Niangtui donna a mun sang a
                        Nunnuam tut vumkhol sung ah ngai aw e.

18        GINSANGMUAN NU SINGPI-NEHTHEI BAWL A PAHTATNA:
                        Siansung jingvai na homsiam a’
                        Sungdu nek niang ei tulkim chie, Sangmuan Nu aw!
                        I siansung a damtui i don;
                        Tang bang don non kit kilom sang e!

19        DELHI A SINGPI DON NA LAA AHI.
Pupa gual gen Delhi mun jang von te toh,
Vabang ka len koi hia niang aw e!
                        Vabang lenna vondei toh,
                        Sungdu niangtui ka don koikoi hi e niang aw e!.

20        DELHI DAMDOI INN UMLAI A ALAPHUO TE
                        Vondei masuon hammol lai ah,
Doctor siem tong ka doh koi aw e,
                        Tong dong sangson, Sian hepi na in,
                        Amun sangpen ken vatang ing e.

21.       AZI A LUNGKIMLOU NI KHAT A APHUOH;
                        I tung solkha nithum senlai dong,
                        Kei la siang hing dawng thei non keng e ngai aw e
                        Siang jong ding a tangbang dam na ,
                        Tuibang siang thei nai kei e ngai aw e.

PU PUMJAGIN ZI-leh-TATE :
A:        Pu Pumzagin leh Pi Nengzavung (Taithul tanu) sungkuon apan:
            1.         Pu Dalzahau 
            2.         Pi Chingmanngai
            3.         Pu Kapkhanpau
            4.         Pi Chingkhammang
Pu Pumzagin leh Pi Chingngainiang (Kunhen tanu) sungkuon apan:
            1.         Nu Chinkhannem
            2.         Nu Vungngaimang
            3.         Nu Chinghauniang
            4.         Pa Sienminlian
            5.         Pa Hauliankap
            6.         Pa Pauminthang
            7.         Pa Mangminlun

DALZAHAU & Ninagzadim ( Thangsing tanu):
            1.         Pu Ginzamang (kilenailou)
DALZAHAU & Chingngainiang ( Baite tanu):
            2.         Pu Ginsuanlal &Thanghoichiin (Manlun tanu)
                        (i)         Hauminlun
          Pu Ginsuanlal & Pi Ningkhohoi (Mate tanu)
                        (ii)        Niangmuankim
                        (iii)       Thangsuankhup
                        (iv)       Chinglunchawi
                        (v)        Dimhoinuam
            3.         Thangsuanmung, Azi Hachumlo, Naga tanu te ahi
            4.         Vungngaihlian

CHINGMANNGAI SUNG KUAN APAN:
            5.         Mary Thangngaimang
            6.         Johan Chinsuankhai
            7.         Lucy Chiinngailienching
            8.         Geneviev Nienglienkim
            9.         John Ginzamuon
            10        Mathew Chinmuanlian (um nawnlou)

KAPKHANPAU & Luoigouching (Baite tanu):
            11.       Pu Haukhanlam
            12.       Tunsuankhup & Hoingailun ( Thanggeu tanu) 
                        (vi)       Paukhanthang
           Tunsuankhup & Niangneilam (kunhen tanu)
(vii)      Chingnunhoi
(viii)     Lamminlun
            13.       Vungsuannieng & Haukhanlam (Taithul te)
            14.       Ginmunlien & Chinzamniang(Tungnung tanu)
                        (ix)       Paumuansang
                        (x)        Chingzokim
            15.       Chiinhoikim
KAPKHANPAU & Nengkhochong ( Khongsai tanu)
            16.       Ngaideimuanching,
     
CHINGKHANMANG SUNG KUON PAN :
            17.       Dimhoiniang, apasal David (Anal te)
            18.       Niangneilam, apasal Sohkholal (Haokip)
            19.       Niangzahat, apasal Pauminlun (Samte te)
            20.       Khamlianpau & Niangneichin (Samte tanu)
            21.       Haulianthang

CHINKHANNEM SUNG KUON APAN :
            22.       Niangdeiching, Lab. Assistant AIIMS
            23.       Thiemngaimoi, M.Phil (JNU)
            24.       Sienhoimuam,

VUNGNGAIMANG SUNG KUON APAN:
            25.       Chintonghoih, GNN Nurse 
            26.       Ngaideimuanching, Teacher
            27.       Thonglunlal, BA, MU

CHINGHAUNIANG SUNG KUON APAN :
            28.       Nienghuaikim,
            29.       Lianlunthang@Thangpu,

SIANMINLIAN & Chingneikim (Kunhen tanu) apan:
            30.       Niangsuanboi,
            31.       Chingneihoi,
            32.       Manghoiniang,  
            33.       Kapmuanniang, 

HAULIANKAP & Chinglianchin (Phiamphu tanu)
            34.       Ginsangmuan K Suantah,

PAUMINTHANG leh Hoikhoching (Taithul tanu)
            35.       Nemzokim,
            36.       Manghoikim,
PAUMINTHANG leh Pi. Chingkhosiam (Tungnung tanu)
            37.       Hatdeiching,
            38.       Niangnunnuam

MANGMINLUN & Naomi Haumuanching (Manlun tanu)
            39.       Nianghoikim
(TAPA 6 LEH TANU 5 a nei a, tuu 39 Leh tusawn 10 mel amu hi).

PU PUMZAGIN MINLOU A KIPHUO TENG::
01. Pa Ginzakap                  - Ni Thongchin tapa nihna.
02. Nu Ginsuanching         –Pu Vialzahau tapa .
03. Pa Ginzamang              –Pu Dalzahau tapa
04. Pa Ginsuanlal                - Pu Dalzahau tap
05. Pa Ginmunlian              - Pu Kapkhanpau tapa
06. Pa Hauminthang          - Nu Chingkhanmang
07. John Ginzamuon          - Nu Chinmanngai
08. Tv. Ginsangmuan         - Pa Hauliankap tapa neisun.








KA DAMKHOM LAI UA KA NASEP DAN UH – KA PA UH HAT DAN.  -By: Azi Pi Chingngainiang

            Ka nupa ua pangkhom in lou kahou uhi; tuilou, kanglou, siinglei chite ka hau uh. Kukal tah in na kasem ua, koima neh ka dugaw ngai sih uhi. Tulou pari 4 val ka hou ua buvel chieng vel in jong tha kala ngai vateh sih uh hi. Ken abuphai ka nawn a, aman anavel a, nitah chieng in ka nga teng teng uh inlam ah kakai jel uhi. Koima tha jong ka la ngai sih uh hi. Ahatlai in azi-ate te ahing thunun jou mama hi.

            Ahun zahdan ahileh; Zingmawng phalva a thoujing mi ahia, phabi doupi chi umlou tuivot chiim toh kijing silzing mi ahi. Nitah lam chieng in gamvah diing in akuon a, Sakhi (Deer) pum bang ang po zel hi. Achang chieh Saku (Porcupine) bang apum in ahing puo jel hi. Tualeh ngabawm dawh jong afel mama a, tatlou in ngago sago khin ah kikhai jing hi. Mifel pa ahizieh in azi-atate muinam ang ngolsah mong mong sih hi. Ahat daan peng gen seng ding ahisih hi.

            TAM LAVUITE AMUOL TUNG A GIEL DIE KAPHUO AHI:
           
‘Sah duong tullou ngai na khawl nang,
            Minthang chieu lung suong ka tel hi e!
            Laukha zang huikhin hing lang ou,
            Minsel Ginsuanlal pa tawh, na taanglai zom tawh’

            @‘Koi Ilanglam Ihuong zawl ah,
            Genlieng  zang huikhi hing laang ngaih gim nam aw e’.
           
@‘Ngaih gim nam e ka luonghi toh,
            Kawl chieng snag bang ka nou nou aw e.’

            @‘Vonteng ziingzin tuong hing tung dia,
            Na zuo hoi a hei kachi diei?
            Gelmaw na veng e!
            Gelmo veng aw sen a ngainou,
            Kei nang ngai nai maw na laizom toh.’

            Um lai veilou ngai nang lawna ka duong,
            Khuom sing bang kidou la e.
            Himjing zalmang  mel kang mu chieng;
            Zoulei taang bang idam khomlai izil koi hi e.’



A SHINI A THUGEN TOMKIM
Dalthang@Zogam

Kou Inkuon a ding a, ka Papi Pumzagin pen atopna ahing hita man in, phung leh tang to kisai tamlou hing gen ding kahi.

Kapu uh Dohmul kichi (tunitan a dopmulte mi ahing chi na) suon ka hi uhi. Pu Dopmul in hah leh suon tapa 5(nga) anei a, amaute; Pu Mulpi, Pu Hawlhang, Pu Kunhen, Pu Hanthual leh Pu Guizo ana hi uhi.  Tami Unau ngate laha Pu Hanthual hahte kana hikia uhi. Pu Hanthual in tapa 5 (nga) ma anei a, amaute; Pu Tonglang, Pu Lamzagin, Pu Khamgo, Pu Tansel leh Pu Lamzakham te ana hi uhi. Pu Lamzakham pen Pu Vumvial pa ana hi hi. Kapu Vumvial in azi Pi Dimngai toh tapa 4 (four) ana nei uh a; Pu Tuonthang, Pu khaamchin, Pu Tongkap leh Pu Khaamdal ahi. Tapa neupen Pu Khamdaal leh Pi Nuomchingte tapa tahpen Ka papi Pujagin ana hi hi. Amaute una 4 (li) ahi ua; Pu Pumjagin, Ni Thongching, Pu Vialzahau leh Ni Chingman ahi uhi. Kani uh Chingman 2009 kum in ahing beisan ta a, Kapa Vialzahau in tarik 27.11.2013 ni in ahing na muolliem sankia ta a, Kani uh Ni.Thongchin pen in 2015 mama in ahing na mualiam santa hi.

Ka Papi Pumzagin kum 1923 in singhat khuo ah apieng a, 1943 in Sialna khuo ana sat uhi. Sialna khuo ah kou atate; Ka U Dal @Dalhau, Kei, Kappau leh Chingmanngai kana pieng uhi. Ka Pi Nuamching leh Ka Pu Khamdaal   sih danthu kana kan peh a, ahing kihil dan in, Kapu pen Mangkho lai in ashi a, tualeh Kapi pen bumong bal hun in ashi hi achi uhi. Tulai simdan hileh Kapu pen April hasung lah in ashi a, Kapi pen October/November hah lah vel a shi ahi (Bumawngbaal lai a shi ahi achin man un). Kumkhat sung a kijoh uh chi ding ahi. Sawtpi tah zangkhal ahi jieh un, kithawih na chituom tuom leh Aisan jousie ana ki thawih suoh hi.  Hichibang a  Damlou sin a aum lai in, lung juong tah in tamla aba phuoh hi. A gen ut na in tambang damlou in umta leng jon, ana thahat sa kahi achina in tami laa aphuo hi:
Athu lenvui akai zong in, Suan vawntawi kajau lou e!
Hing lel ve ua, khokim guol aw, Kamkei bang gielsa hing e.

Tambang la phuo kom kom in genthei tah in ana shita hi. Kumkhat sung a kijui ahi jieh un, a tate uh taga hinkhuo sotpi ana jang uhi. Kum 1952, ka nupi Nengjavung toh akiteng uhi. Kum 1958 in Sielna khopi nuasie in Khienglam ana tung uhi. Sil le ten, neh leh tah thagum a semdoh in, ana chithei mama hi.  Hun sotlou nua in, ka nupi in 1961 in ahing na shi san kiata hi. Azi in anuasie jou, hunkuom khat atang (single) a hun amanjou in, ka Nupi Nu Chingngainiang toh 1963 kum in ahing kinung kia uhi.

Ka Papi Pumzagin in, tapa 6 (guh) leh tanu 5(nga) ana nei a, ei Zomi te ading in a khanpha mama leh damsawt pawl a chiemte thei ahi.  Kum 1979 in Zomi Colony ah ana teng a, tualeh mun-leh-mual lienpi ahing khuol a ana khosa tou hi. Tunitan in Pate lamsa behlap jou atate kaum jou naisih uhi. Ka kiletsah ding uleh kaki thupisah nading uh bangma kapa lamdoh satung a ka belap jou ua, tua leh mah in akeh deu deu ahi nalai hi. Insung vai toh kisai ah, Sorkal toh tangpang kitang thei sepna neuneu kana sim chiet ua, hinanleh a belapjou pen kium nailou phot dan ahi.

Kum 1982 in atapa tahpen Dalzahau in tahsa damlouna jieh in ahing nabeisan a, tua asepna mun ah Pu Pumjagin in kum 21 sung (1984-2005) viveng sem kie in ful pension tan asem kia hi. A tapa sepna nua, a pension tan semkia ichi chieng in mi damthei mama leh hat mama ahi ichilou theilou ahi.

Japan Gal ven jou in, Zouthau khat a licence toh hasapi in ana nei a. Tuami thau mikhut a kum 10 ving veng na tham sa pen, kou ataten abang bang in ipa gou nei masa pen chin in kasui kia ua, kum 10 zouin katat khieh sah kia uhi. A thau kem pa jong jolthei jolmo a kizol in, tun ka kemjing nalai uhi.  Colony, inn mun tegel toh, tunia ama lamsa kakep te uh ahi.

Pulang te vai a, Kapu uh Pu.Pumkap Thangnoh te ahi. Insung ah tuin ka Papi ahing umlou ta a, Insung pute jong kiheng jat mai ding ahita. Zo tawndan in, ahandal ni Pute ni ahiding a, tuami hun jou in Insung pu pen Pu Khupkhenmang ahing hita ding hi.  Kenjong ka natuoh ta a, lamdang kasah sim hi.  Tunua chieng apan Sienminlian apat anuoi lang a te insung pu pen, Pu Khupkhenmang hing hita ding ahi. Pu Pumkap a ding a tami insung pu hina atopni ahi ta ding hi. Ka Insung ua ding a, ka Papi atawpna ahita a, jong tahpa tahpen ahina toh Ka lapi uh  kahing gen ding a, tami lapipen na pute uh lapi akibat leh unau khat ihi chi nana thei ding uh ahi. Nidang lai injong tambang ma in ana kithei jel uhi.

PU HANTHUAL LAPI:
Khuomual pheilam tam dil diel, Vuisai ka kaina hi e!
Vuisai kakai thangjom aw!, Lalmang ka en thanjom aw.
Mutei jing zin in nei ing, chimtui kanam tem leh e.
Chimtui kanam tem leh e, Taiteh toh puonbang thuong e.
 Lungdei kang thal lungdei nou, pheiphung sialbang dih e.
Thai khuo kani nu nalungching e, gaptui ningju ei na the.
Leidaw san pialpual lai ah, kajuon tanlai a del e.
Keiman nu loubang thuo ing, taiteh toh puanbang thuong e.
Kolni hing suoh ka pa tang tung ah, saikhuong lungdei belbang phou ing e. Huikhi hing lang kappa tang tung ah, phaisa simlu huikhin sem va ngeu.

Tu leh tu a, Ka tulpipa pa Kamchinthang, atapa Chinliankhaimung leh atupa Thangbullian ahia, tu in Moreh ah akhosa uhi.

 KAPA PU PUMZAGIN TANCHING KA THEIDAN:
-         By Pa Kapkhanpau, Phaiza

Ka pa S. Pumzagin chanchin ka theidan; kei 1954 in Sielna Village, Singngat Sub-Division ah ka piang hi. Ka pa in sanggam pasal khat, numei nih lei keitoh sim in mi lii ka hi uhi. Tuamabang in kei zong ka nu Nengzavung in ta pasal ni, numei ni in ang beisan ta hi.
            Kapa chanchin – Sialna Village apat in 1958 in Sehken Village a, a sungpa Dongzachin Taithul bel kom in ang pemlut uhi. Ama mi thahat leh mi muanhuai, Sehken ah a thahatna in tempawng khat tawi in tuithuk ah lou khat avat a, pari 4 vel tuilou a nei hi. Tua zou in kanglou Ngulkap Mantuong a pari 3 a lian alei kia a, aankam, vaimin a hoi in a hoi a, a hau mama hi. Tuilou a zong pot 60 + 80 vel ala gige hi. Bawng leh lawi a nei a, Tam bawng lawi apan Bawngnoi jing kal baita in a juut jel a, asielpi in niteng glass khat adon jel hi. Tami a phattuam pi mama hi. Ka Nu Nengjavung hing gai kia in, nau neiding hingbuai sia in, anau pum in Sehken khua ah 1962 kum in ang bei san hi.
            Kei ka neulai ahi ah, bawng leh loi ka ching thei panpan hi. Lawi khih dia kuan Nengchin tuilo gei ah lawi kakhi ah, tua na ka uplai ta in ang ki han hi. Kappau na Nu shita, na Pan Pauthuam va hanta un ang chin ahing gen uhi.  Ka Pa in ahing na iitdan ka min tahtah in jong hinghan ngamlo in, Pauthuam ang chi hi.  Kei jong innlang ka pei ah, Ka Pan Pauthuam, “na Nu tham ou” ang chi in akap hi. Ka nu in ang beisan nua in, nutha khat nu Chingngainiang, Belbing khua a um toh ka pa ahing kiteng kia ua, ta pasal 4 leh numei 3 ang nei kia uhi. Kei school ka kai ah, inn a ka um sunsun in ka pa in Pauthuam,  na lawi tung ah tuang aw ang chi hi.  Khuam leh sing pen lawi in akai jing ahi mai hi. Mitha hat ahia, jingmong cia Hei leh Tempawng toh a pawt a,  Khuam 3 leh 4 chi vel jingtha in a bawl jou hi. Ama ahat in adam thei a, sum a chil ah, sum amute siki makhai akhol ah tua chin 1969/1970 vel in Zomi Colony a plot khat Rs 300 in a lei hi. Tua le inn a lam a, 1972/1973 vel in Colony ah laisim in ka om theita hi, tuana a class X tan ka zou hi. Ka pa hinkhua ka et chiang in nuammo sa in ka satan kapia hi. Ka pianpi ka u Daljahau in 1st March 1982 in ang beisan a, ka tupa Thangkhanlal MLA 60 singngat ahi laitah ahi. Ka u Daljahau pen munship court a peon nasem ahi. Die in harness a ding in azi Chingngainiang a dingin Magistrate kung a Thangkhanlal toh kava ho uhi. Magistrate pu in numei ah peon hi theilou ding, ken pen ka u tang a pang ding in ang chi tah in ka mou pen object a bawl ta hi. Kei pen ka ut sih hi. A jiah pen contractor ka hoi bawl laitah ahi ah, peon vel ka nui aja giap hi. Imphal to Churachanpur, Zomi Colony ka tung a, ka pa pen mistri(Carpenter) nasem, mi inn bawl a kilaw, nasem innbawl gimta in ang tung ta hi. Ka et leh ka lungsia in, pa magistrate sappa in numei hi thei lo ding ang chi hin, ka u kham pen peon ken la deilou nangla mai in kachi ta hi. Ang nui a ahitheileh hing bawl tave ang chi hi. A jingni in Certificate extra ka bawl a imphal a Court lam kajuan in ka pei ah, numei hitheilou ahi leh tampen apa ahi, a Pa pehmai vaai chi in Pu Thangkhanlal, MLA toh ka vagen kia uhi. A nivei na ah court in order die-in-harness post ka pa S.Pumjagin chi in order ang suata hi. A order tawi in kapa toh Bishenpur Magistrate Court office ah kapa ka join sahta hi. Tuana apat in ka naute laisim thei in ang khanglian uhi, tam hi ka silbawl dih pen. Tua laitah in ken pen contractor lungmuang tah in ka um hi.          
             Thu tampi gial ut nanleng, kapa in ang iit ang ngaina ka thei a, ka lung akim mama hi, kapa tungah. K pa S Pumjagin mi thahat, a sanggam teng jong lungkham sahlou in a thateng in na asem a, mi thupi ahi.        Sehken Village a katen lai un, Geljang(zomun) ah zong inn khat anei a, vaimim, ankam kolte pu Keslal saap toh kipol in a um uhi.   
            Tu laitah in kei pen mission veng, Hiangtam Lamka ah ka um a, 2006 in Zomun Phaiza Village ka sat hi. Ka nau Khuppu, Assam Regiment a Havildar pension Chief in kabol a, tu in inn 2 kanei nalai hi.
            ‘Pipau saat sa S.Phaiza, Burma gam,
            India gam ah pupa satsa S, Phaiza sat in ing e’




KA PA TANCHING TOMKIM: By: Pa. Sianminlian,
(Pa Sianminlian ahileh Pa Pumzagin leh Nu Chingngainiang tapa tahpen ahi.)

Ka Pa tanchin genthei nalai ding a damna hing pieh Pasien min kaphat masa ahi.

Ka neulai un Khianglam khuo ah kana teng ua, ka Pa hatna leh taimatna jieh in Khienglam ka umsung un bangma tasam lou in kou atate ahing na umsah hi. A nasepte ka ngaituo chiang in, kou atate ahing deisah na, koima neh englou ding chi ahi ngei ding chi kathei hi. A nasepte tambang ahi:

  1. Tuithuk a tuilou sangam 6 (guh) kana bol uh ah, Bulah hun chiang in tangsal dimlet jen in ana koi ban ah, insung lah a jong a bora bora a kitung te kamit in kana mu hi.
  2. Khienglam kho geilam ah, kanglei abol a, Vaimin leite ana bol a, alah hunchiang tuangphei dim dim pin ana kikoi a, nitah chiang ka Pa in ahen khom a, insung ah jal ahung a adim dim in ana khai hi. Tuami lou mama ah, phalbi lam chieng in Ankam leite abol kia jel a, alah hun chiang Ankamtang a pot pot (bag) in hing puo a, Lamka lam ah ava hehsah a, Ankam thau atin tin in ahing pokia jel hi.
  3. Sigtang loute jong ana bol jing a, Baal leh meh neng te ana tuu hi. Singlei lianpi te abol a, atah hun ciang in atam thei mama a Geljang leh Lamka lam ah ava jua jel a, Puansil nihten koute ading ahing puoh jel a, ka kipah thei mama uh hi.
  4. A tate meh alh leh muinam neh ding deisah in alou kuan jou chiang gamte hing vahsuoh jel a, achang in Sakhite, achangin Saku te ahing pojing hi. Pa fel mama ahi chiang jingkal athou bai mama a, nga thang te, ngabom te ava jing vil jel a, ngabom a ohte thungpi dim in ang puah a, len a ohte innmai chiingban, ahilou leh loibuh khuam leh khuam kikal vel ah ana khaijel a, katho chiang un kava sunkhe jel ua, ka kipah thei mama uhi.

Huchin 1980/1981 lah vel in Zomun ah kana kituon suh ua, huban ah atate ding khual na in Lamka, Zomi Colony ah 1984 lah vel in kana teng suh kia uhi, tuanah pan atate Lamka a lai ana simsah hi. Zomi Colony kang tungphet un louhaw nasep ding um nonlou ahi man in, Mistry nate sem in a tate ana khanglian sah jou hi. Ka ngaituo tha leh ka Pa nasep daan hi, ana hasa ma ma ding in kana ngaituo hi. Likhai mun, Tuivai pang ah jong ama ngentang in ka Pu Thangkhenkhup, Conractor’s Buldozer Engine ngah in ana umkha hi.

Kapa hi ana hat a kou a tate hi bangma semlou in mii ahing suah jou hi. Kapa hing iit na leh hing deisah nate kou a taten kathuh jousih uhi. A hatna, afelna leh a nasep jousia jong tutanpha in kou a tate koima a phajou ka um naisih uhi.


HING ZILSAH TU KAPA Pa Hauliankap, Delhi

Naupangte aw, Mangpa ah na nu leh na pate uh thu mang un, tuami sildih ahi. Na nu leh na pa zatat in, thuakhu thupieh chiem nei masapen ahi, tuachin nang ading in hoi van in, lei a jong damsawt ding uhi’. Ephesa 6:1-3

Tami Bible chang Nipi zingmawng chin in insung kim dimdiem a simdoh jing ahi. Kapa in insung kikhop, adieh in Nipi zingkikhop angaina mama hi. Ka khothei a kipan Nipini chin in zingmawng Ankuong kikhop kanei zing ua, tami bible tang aman hing simdoh in kou azi leh ataten kajui vadiem uhi. Tualeh, ka lapi uh ahileh, ‘Zingdam solnou Hundampa len nagam nuam ah’ –Labupi 72, ‘ Ni loupi hing tung ding hita’ leh ‘Kapa nahi ka Pasien ngei nahi’ chite ahi.

Tami thu leh laa, Kapa kam apan kana neu theite Sam 23 chite in ka hinna theilou kal in ahing na chom jing hi. Kapa ahileh, Zilsahtu Pa ahi chi kathei semsem hi. Nasep hakat mama mi ahia, atate jong nasep, adieh in khut siem silbawl lang ah jong ahing na sinsah a, tuni atate professioner pi hisih uleng jong insung ading nana kouma khut in kakibawl thei chiet uhi. Kapa hi Sinsantu ahi.

 Atangpi in, Kapa hinatah theilou ten michip pa achi maithei ua. Adihtah hi, keijong kamu na tan a, sum ahin van ahin apoina lou a jang lou mi ahi. Athang aval pai thang chite jong ama deidan hilou hi. Ama sum-le-pai amoh a jahmai ding a utlou mabang in midangte (atate tel in) sum-leh-pai mohna jahthang pen motna ahi achi hi. Midang suup nading mong mong jong angaituo sih a, jong ama suub nading jong abawl vateh sih hi. Ama metna ding in, midang supp khah ding jong ut vetlou hi. Mi neisa jong athawn in ane vateh sih a, jong adeigo ngai sih hi. Tuajieh in Kapa pen mi ginum, mi chitah leh ama neisa leh lamsa a lungkim ngeng ngong mi ahi. A damsung in koima poi akhoi sih a, jong agense vateh sih hi. A khangual ama tung a lung nopmo na nei kikhal mama ding ding hi. Kapa’n a ginum na leh a chitah na ama hinkhuo mama (practical) in ahing ensah tontung jou hi. Pa tahtah hi vawt e!.

Kapa in ahingna ngai mama a, kenjong kangai hi. Inlang a kakithuoh uh chilou, Delhi ajong hunkuom khat kana umkhom uhi. Kapa hinnopdan kagel thakia chieng in mivangpha ahi kachi louthei sih hi. Ama penin, Bible gen bang a ‘nangma nahi na bangbang in lungkim in’ chi hoitah noukhat in nathei chien hi. A umna, atouna, anehna, adawnna leh adang bangkim a um dandan in lungkim kim jieu hi. Kapa ahijieh a kaphat na hilou in, mihing ama bang a lungkim hit hiet kana mu vang mama hi. Aw! Keijong tami leitung a ‘lungkimna’ sui sui hilel tah ing a maw, chi ka kithei doh hi. Kapa hinna kamu in keima hinna tampi ahing na siempha jou hi. Krist sieng abou lungkimna bukim um hi e!. Tami lungkimna mihausa pen ten jong anei lou, kapa in a na kinei khinkhien pen mi enhuai ahina ahi. Kapa Ka Hero leh ka Young Gentlement ana hijing hi.

Kum 2005 in Delhi ah ki checkup sahding in kapui a, tuanah Escort Heart Hospital, lungtang lang a siempen a minthang pen Hospital ah kaum uh a. A Hospital thupi dan leh Doctor te hoidan leh kamsiem dan aen a agen a alungkim mama hi. Tarik ……..in in Herat Open Surgery ding lah upa ta ahi chieng in Stent mumthum ah ka thuohsah uh. Stent kithuo ni in akhu ziatlang artery vein a athun uh leh lutthei lou a, sotkuom tah a try jou un, hitheilou in ahing podoh ua, akot khah mai a kana um a, Kapa in na sa mama leh genthei kisa ahiding a, amittui in ahing pumdim a kenjong kana koi pai hi. Tuami ni a kapa mitui luang kamu patna ahia ka lungsieng seng seng hi. A aw nei sun in Kapboi bangma hing bawlsah non sin aw, ahing chi hi. Tuachin, na utlou a nathuoh joulou leh bawl teitei lou ding in ka room ua kapui kia ta hi.

Sotlou in Doctor ten ahing veh uh a, zingchieng in akeng lam (akhal) apan try kie vai stent pen thua teitei ngai ding ahi ahing chi uhi. Kenjong kapa kajawl a, atop in aman jong ahing theisiem hi. Azing ni in Operation threatre ah kava kitawl lut kia ua, thumna tampi toh kaha khie ua, tuachin tomlou kal 30 minutes vel chau lah in ahing toldoh pai ua, lohchingtah a thuajou ahita ahing chi uhi. PTL! A masa ni bang in kipahna luankhi toh kaki vaidawn kia uhi. Mangpa hoi hina maizen e maw! Ei ding in.

Escort Heart Hospital a ka Doctorpa uh leh Nurse te kepdan lungkim mama in tambang in laa khat phuoh hi.
Vondei masuon hammol lai ah,
Doctor siem tong ka doh koi aw e,
            Tong dong sangson, Sian hepi na in,
             Amun sangpen ken vatang ing e.

Ka kinepna bang un ahing damdoh a, sotkuom insung ah kikhum in adu thei ding ngaituo in amou Chinglian@Ginsangmuan Nu kipei jing te amu chieng in kipah seng seng in tambang in la khat ana phua kia hi.
Siansung jingvai na homsiam a,
            Sungdu nek niang ei tul kim chie, Sangmuan Nu aw!
            I sian sung a damtui i don;
            Tang bang don non kit kilom sang e!

Atawpna ding in, Kapa ahileh, kei ading in ahing Zilsahtu, Ahing Sinsahtu, ahing Makaitu leh lungkimdan hing jilsahtu ahi. Aw! Mangpa, Pa ching tah khat nahing pieh jieh in tuni keima kei ana hi hibou ing e! Ka lung akim seng hi.

MY DEAREST DAD – By Mangminlun @ Boboi

Here lies the grave of my dearest “Dad”
Lying lnely beside at the corner of the burial ground,
The Sun dips, the Star rush out;
The moonlits began to sine above the lonely grave.

The morning’s dew drop wet the grave,
And the gentle breeze brings nostalgias.
The fond memories which we had all together,
Still linger in our mind.

Right from the time you held me in your arms,
To the day you left us for the heavenly abode,

I am holding today, tomorrow and forever,
On the beautiful memories of your love and care,
That have made me the person I am today.

Just once last change, I wish I could get to hug and hold you;
To never let you go again,
You are, our everythings and dearest one.

WE as a families, will be missing you ‘Dad’
Death may have taken you away from us, but my life’s hero,
You will forever be…………………

Loving you,
Your Son – Boboi
Your Daughter in law –Naomi
And Your grand daughter - Nianghoikim

KAPA TANCHIN TOMKIM:  - Atanu tahpen: 
Elizabeth Chingmanngai, DHQ Tuibuong

Kapa pen mi hat, mi chomngai, mi ginum ahi. A ginum nate jiah in atate a iit mama a, ka neu uapat in sil-leh-ten,  neh-leh-tah koima ahing dugoh sah sih hi.

Kapa ka iitna laa:
            ‘Zuo aw! laukha napham jong in,
Siangsiang tuang kang kom chiang “tuun aw namin
          Hai thei bang ung lou jel ung e, tuun aw”.



KAPA THU SIM – Nu. Nemnu, Delhi

Kapa Pumjagin ahi leh Pa muanhuai tah leh, Pa ginum tah kapa ahia, ka leitung Pasien jong hi.

Kapa in ta sawm-le-khat (11) ahing na ei a, Pasal 6(guh) leh Numei 5(nga) kahi uhi. A hanta ziah in, a tate mineh, misil deigo lou in leh gualnua phachiet in ahing koi hi. Saa matsiam leh Nga matsiam leh, mi hepisiam Pa kanei hi. A tate ka nopsa mah mah uhi. Zingkal itho le, Ann huanna mun ah, nga ana pa phengphung sah ah, nitah lam le, Gama pat ah, saluong khat toh ahing vaitung ah, azi atate ka gongtai mah mah uhi. Ka uipi uh Ngangkang(Dog) tohsa aman gige a, saku bang atam man sim a, tunitan in sakuling (porcupine thorn) kahau nalai hi.

A tanu thumna kei, Chinkhannem@ Nemnu in Kapa Delhi khopi tuallai ah tarik 05-03-1992 in vanleng in kapui a, Delhi khopi nunnuam laitual ka kaipi hi; Pa aw! Delhi khopi ah, nunnuam zaidei I oilai nite, hing kilekia thei hita mai jen le mo! Asun, azan ah, hing enchim louding hi veng mo, Pa! I heina pou ah Mangpa muong in donbang kituah kai vai aw PaPa!!!! –Nang bou nahi ka Pa neisun PaPa!. Tuin, na lungkim na ding ahi pou leh genhei hasat jong ka tuoh ngap hi. Khovel ah nabolding jousia nabawl kimta a, na tate leh natute zong lung muang tah in nang nua sia a, kaha amuang ta hi.  PaPa! nang jong lungmuang tah leh, kipah tah in ana mangpha hoi penpen PaPa. Kei na tanu Rosynu hing ei, Papa.
Ka hing laaphuo hingna ngai khiet sah aw, Pa!

Mel ah lommo e, kuul sing natan mai mo,
Tong dong theilou nahi tahmai, Pa.
Insung naubang kap in, a thon vang kholai ahi;
Tu-leh-Zua lainat na, gialbang adap jou ta.

Tung thangvan ah,  Pa’n hing en suh aw!
Insung mi hizapin, kang lamtuoh uh,
Lungsiatna mit pum in, ngil theilou suong dawh ung.

Damlai hinkhuo ni hi, ataom ngei Pa!
Na lenkhompi natun-leh-zuo ten,
Vaihah na silpiah toi in, na lung damsa tung ah,
Tunnu mittui pum in, kipah mai sua zou lou e.

Na damlai a, I um khom lai nite;
Ka geldoh chiang in aw, PaPa
Nang ka zan mangding in zong, kadei nailou hi Pa,
Na hagau beh ah, hing leng khompi lou ding maw!

Na zalna laikhun tung, mel mu chiang in,
Insung kim a, naubang I awi na,
Mel in lang e tuunnu leh na zua lai gil ahi,
Bang chih le ngil ni, tuang hing tung ding atai, Pa.  

KAPA KA IIT TAH TAH:
Nu. Chinghauniang, Zomi Colony

Kapa in ahing iitna thute junkie thei a, damna hing piah jiah in, Pa Pasien kung ah kipahthu kagen masa hi.

Kapa ahileh, pa nunnem leh pa muanhuai ma ma ahi chi kathei hi. Ka neulai a patin anung tamveipi kajui kha a, sil bangkim ah ahing kipahsah a,  jong ahing lungmuong sah hi. Neh leh don ah jong ahing taihsah jing hi. Kapa ahileh sil bangkim ah afel a, sa-leh nga mat jong asiam mama hi. Ka neulai in kappa toh nga ahing beng pi jel jel a, ka kipah thei mama hi. Tunitan in anung kajui nate ka manghil theisih hi. Sil bangkim kasep kabawl chieng in ama ka theidoh jing hi. Atui-a Al kaneh chiangin, Ka pan ang piahlai bang leh ahing puohlaite bang kangai tuoh a ka ngai mama hi.  Theiga tuituohte kaneh chiang in Kapa in theipi gah ahing puah lai kagel doh a, saa kaneh chiang a sahmat ahing puah lai kagel doh hi. Nga kaneh chieng nga ahing behpi lai kagel doh hi.

A topna ah, kappa hing iitna, kadam sung in kagen seng jou sih ding hi. Kei a ding a achitnate leh ahing itna kadam sung in kamang hil sih dingh, Pa aw! Ka hing ngai hi.  Natanchin tom kim a kagel khu thupah ning piah sah in aw?
(L) S. PUMZAGIN AHIHNA LEH HIHKHUA MANDAN TOMKIM
By  Upa Khaichinmang, Chief of Tongdam
( Pu S. Pumzagin Zawlpa, Zawl gin um ahi )

Pu S.Pumzagin a mi hina leh hinkhua mandan taangpi tam anuai a bang ahi:-

A MIHIHNA:- A damlai in, mi hausate zong a eng tuam sih a, mi gentheite zong a musit ngei sih hi. Mite in atung a dihlou tah a vai ahawm khum chiang unjong athua siam mama a, Sil dihlou khu ahoilam ah heikual tei tei in Pasian kung ah a aapkhe zel hi. Tam anuoi a bang in ami hihna ahi:-

(a)       A Tate A It Dan:- A tate a iitdan asang mama mei hi. Atate’n mi apha nading in, Inn leh lou jong taan ngam a, atate ahin khiet nading in mun leh mual ataan ngam a, zong ana taan hi. A tate khentuam anei mong mong sih a, Numei Pasal aun in a iitdan akibang sah hi. Atate laisiam na ding angaitua vevaw a, sum leh pai ama ading azong ajah ngam lou jang in, hinkhua ana mang hi. A tate adeisah na asang seng jiah in, nata toh akehna teng aphaw jing hi. Sildihlou mong mong akipahpi ngai sih a, sildih kipahpi jing mi ahi. Laisiemna lamah amawl mama a, hinanleh zong, silhoi leh sildih lam ah apil mama hi.

(b)       Tu Leh Ta Pi Leh Pu:- Tu-leh-ta ngaina mi ahi. Tute nehding in bangma a iit ngaishi a, anei alamte zong atute ding in it anei ngai sih hi. Tuten van anget chiang in aneiloute tanpha piah asawm hi. Api leh apute zong a iit mama a, zong a zatat hi. Pi leh pute suh hasiat khading zong ajau mama hi.
           
(c)        Lawm Leh Gual:- Numei naupang, nungah, tangval, nupi papi  tehsie chi umlou in a kipol pi man man toh akipol thei hi.

HINDAN: Pu Pumzagin khu chiemnui siem mi ahisih a, hinanleh min chiemnui abol chieng in anui a, aman jong cheamnui abol pai hi. A cheimnui bol chieng in mi anui lou pen lamdang asa tuom sih a, chiemnui a bol thouthou hi. Ne leh tah pen atui ahilouleh atuilou chi umlou, a um bang bang in gentam lou in aneh a, atui lou chiang in atom ne a, atui chieng in atam neh a, phun tamlou sehlou in hinkhua lunkimtah in aki mang hi. Alungkim lou chiang in alungkimlou na gamteng ah agen thang jeng jung sih a, kei kung ah sil umdan awl in ahing houlimpi zel hi. Tuate Pasian a aap ding ahi kana chipi chiang in, ka thugen aban gen nonlou in ajui pai a, Pasian kung a aapding  ahi ka chi chiang in, ka thugen aban genbe nonlou in ajui pai a,  Pasian kung ah a aap zel hi.

ALIMDANGNA: A lung tha mama chiang in zong alungdam pai hi. Sil leh Ten ahoi, amantam zong a ngaina vateh sih hi. Sum leh pai zah na lam chil tah in azang hi. Nehthei, dawnthei chite zong angai na vatun sih hi. Mi van nei, Inn leh lou chite zong a eng vatun sih hi. Mi van nei, Inn leh lou chi zong a eng vatun sih hi. Sum leh pai a zong mihausate a eng vateh sih hi. Lawm leh Gual, U leh nau mi ki chi mawmg mawng sol a tum mawng mawng sih hi.

PA PUMZAGIN @ PA GIN TOH KAN KITHUO DAN UH
By: Upa Chinkham, Chief of Zomi Colony

Pa Pumzagin ahileh mipawl nuom, miham tamlou, migen nuom leh michitah mama khat ahi. Japan gal nuya, Independence zou KUm 1949 lai (ka angval tung lai) vel in Pa Pumzagin toh Tedim gam lam ah sum dong/met bawl ding in ka va kuan ua, Singngat apat Behiang a gieh in, Behiang apat Khuoivum khuo ka tung ua, Khouivum ah Khodou ana bawl ua, tami mum ah nungahte toh kava lam ua, Tuni lam ding zing chieang lam noulou ding ngahnu tangval, ngahnu tangval hounuom ngainou lawm, ngainou lawm e, ngainou lawm aw e!’ chia la sa a lam in, nuom kasa mama uhi. Khuoivum apat in Mauvom ka tung ua, ka van zua te uh ahilehKampawn/Kauvom, Khausan te ah. Mauvum apat in Bualli khu ka tung ua, Bualli khou ah Mahajon Pu Pauzakam Inn ah vamimchim suun ann in ka ne ua, tuana kipat Tedim ka tung ta uhi. Zinbu ah zaan 2 leh 3 ka giah ua, tuanah kavante uh ka khong zou siang tau hi. Tuachiin kang kinualle ua, Mauvom kang tung a, tuana pat khomui hiuhiau (sanggam melma) laitah in Tangpijol kang tung ua, tuana pat aman Sialna lam azuan a, Pa Vumzakam in Munpi lam azuan a, ken Singngat ka zuan a, SIngngat a khodou laitah ka tung hi.

Ama ahileh La phuoh lunglut mi leh laphuoh siam mi ahi a, keizong tam aney a bnag in laa ang phuoh hi;
            ‘Siankai bangzawl I Pu Chinkham Modern School
tuol nunnuom aw e!
Modern School tual nunnuom ah
lungkituoh Zodam tuibang lungkhawm lei nuom e!’

Tambang a Pa Pumzagin @Pa Gin toh hun sotpi apat nakipawl khawm ka hina uah, ka lenlainite uh ka ngaituo khah chieng in lunglen um kasa a, A,a zong a ngai hoi mama hi.
            Atu atate Mangpa’n tuhpa peih in guolzawl tahen.




Rev. Kamkhozam Munluo – Zomi Colony

Pu Pumzagin Dopmul Sielna vangkhuo 1947 in, ama Tangval mei hoih leh duang ching mel kilom tah ahi. Ama mi hamtam loukamtaom mi ahi. Ama nungah kat vateh lou mi ahi hi. Nungah ten zong ahoupi ngam atam sih ua, avat ngam sih uhi. Tuaziehin, leh mohpuohna ahau zieh in Zii(wife) zong a neiha pol ahi. Ama a Nu leh a Paten a nuasia bai ziah in nataga a hing suoah ta uhi.

A sanggamte lah a upa pen ahi zieh in insung mohpuahna ama kung ah kinga in, anauta kem tou a, Nuupi-Papii asuah in, anaute teng Inn asuang sah chiet jou hi. Ama nasep hat leh pontho mi ahi. Michitah mi jong ah. Sumkolvei (Business) bawlin Burma gamlam ah jong a jin zel zel hi.

1947 kum in Zingngat khuo ah, Sealna pan in Kristmas ahing mang a, nuam kasa ma ma uhi. Tuana pat in Sialna a Bieh-in (church) lamding thu aum hi. A kumkia 1984 kum in Ama lamkai na in Sialna ah Bieh-iin alam pai uhi. 1948 kum Haitha loptoh thuoh in Bieh-Iin kot honna Singngat Hattuom toh ka ang khom ua, anuam ma ma hi. Tuami ni kikhop na Bieh-Iin in ahing dolzou lou in inmai a tou leh ding zong a um hi. Sialna Bieh-Iin ama phu ahi.

Pasienthu lam ah lunglut na nei in, a sikuan tan in Bieh-Inn akai vevo hi. Biahin atun joutan in Bieh-Iin kai a ngaisah hi.  Tualeh, amapen mipolnuom leh ngaihuai tah mi ahi. Zomi Colony ah 1979 kum apan ateng sung in Atu-Ate ngaituohna in munlian pi nei in, Inn hoitah tah alam khia hi. Tuami nua jouin ama kum 95 a hi in A-itt a angai teng nuasie in ahing peisan ta hi.




PU PUMZAGIN HINNA TOMKIM.
-Upanu Thiemnu, Zomi Colony

Pu Pumzagin pen mipawlnuam, milung sietsiam, pute jatat dan jong siam ahi. Ama pen angap liei nahleh Bieh-Inn kai chivel,  Devotion chivel pel ngailou ahi. Christmas, Kumtha chivel chieng in Nupi-Nungah chivel toh pulpit ah ahon a lasah chivel a thanuom mama hi.

Apu, Upa Ngulzakhai toh a kingai, aki-iit mama ua, lengkhop chieng in kougel in singpi noukhat khamlou chin Nungha te bang  nou 2 leh 3  a kipesha zel uhi. Nungah ten noutel gel singpihai lom lom chin chiem nui kom in nou 2 nou 3 bang ape jel uhi. Apu Khai dam leh atanchin tampi gending thei ding hieh, ken gending jong tampi theising hitan in hunsah vang, kipah ing ei.



PU PUMZAGIN TOH A TATNA SUOLNUO UH:
-Pu Suohchinkhup, Khienglam
Hauliankap na laithon kamu in ka lung adam mama hi. Tu in napa Pumjagin toh ka tatna teng uh hing gen vang e!

Khatvei Geljang khuo a hoh ding a kakuon uh leh OC khat leh contable khat hing pei in hei a hoding chie ka dohleh OC pan Ngulkap leh Pujagin case thu ngatuo ding a hing pei kahi uh ahing chi hi. Ngulkap in ka kanglei ah vaimin sel sawmli (40) kalah hi achi hi. Humi ending a hing pei kahi uh achi hi. Keijong Ngulkap in lou neisih ka chi leh Contable pa’n nang bangma theisih the ahing chi hi. Keijong ka thei sih madiai, kalou uh akipeh hi ka chi hi. Tuami in ahing pei ua ahing en ta uhi. Tuami in Ngulkap in ajuou agen athei ta uhi. Tuachin, a thaini chieng in SDO Office a na hing peiding uh ahi, ang chi uhi. Kavapei uleh Saap pan jong juothu ahi chi athei in a case a kat ta hi.

Tualeh 1953 in Nahdai a gam vah ding in kakuan ua Pumjagin in Sajuhtal khat aman a ken jong Sajuh khat leh sakhi khat ka man hi. Nikhat ma Nengjagin toh katum un guo(bamboo) suon ding la in Mimlei kot a kakuan uhi. Tualeh khopiguo hing juu in kalompa uh Nengjagin khodam in ahing shi khielta hi. Tuahin aguo jong kasuan namunte uh kathei nalai hi. Tua leh a guobal (Bamboo root) kala na uh Hinangjang kot hai. Tuami kum pen kum 1954 kum ahi.

Khuainuai leh Nahdai gam kava kuon kia uhi. Khopiguo hing juu kiain, tuachin singpang ka bel uh leh, huipi in asing ahing muut tong sah kia hi. Koujong a lohna ding theilou in hasa kasa mama uhi.   Tualeh Nahdai zoulai ah Nengjagin in Sampi tuuh-thum( 3 foot) khat ahing kap lia hi. Tuah ban a Innlang ah ka peita uhi.
Pumjagin pen mihat, mitaima leh mithanuom ahi. Tualeh kanglei ngai in ka kuon khom jel ua, khat vei ama kanglei ah ka gieh ua, kaht vei kei kanglei ah kagieh zel uhi.  Tamtan in jou vang tam siang a thupi jo zong um ding ahi hinanleh ka gen theilou kada mama hi.


UPA GINSUANTHANG TUNGDIM APAN:
U Pumzagin amin nou in Pumpheng aki chi hi. Ka neulai in ka Ni Suohchingtanu tahpen Nengjavung ahia. Pasal hi leh angongpi gu kaneh ding ahia. Tuachin numei ahijiahin U Pumpheng toh ang kiteng ua, Sialna khuo ah ateng uhi. Sialna khuo ka Ni eh ka Gang toh kava hoh ua tuanah U Pumpheng ka mu masah na kathei masah na ahi. Ama tanchin gen ding tampi ka neisih a, kachi na in, kei naupang nou khat kahi jiah in atapa (late) Daljahau toh kigop thei kahi.
U Pumpheng Khianglam kuo ah ahing teng ua, mi thagol minuou ahia, atha ahat mama hi. Tuitha ang a vaimin lei a bol a, vaimin hambot in nisa naui ah puasillou in apang a. Nikaht kou naupangete a kisil ding a kava pei uleh guotang in ang del a ka tai uleh ang nuahat kia a, hing pei ua, kahing chiemnui hi ei, ki silkhom vai e chia kou ang hatkia chieng kajau ua ka ut nnsih uhi. Tui nuam hom ah gam ava vahleh Sajuh tal ki bongkhat a man hi.
Azi Nengvung sih jou in jitha ang nei a kou naupang ho azi tha en ding in kapie uleh ang na kihoh a khat khat in kava en ua, hoi kasa chiat uhi. U Pumpheng pen thagol mihat, nasep silbaol ah mi kukal ahi. Aloi agual toh a kihau lam kathei khasih hi. Alian ameng toh jong kigop thei, kihouthei mi nunnem ahi.


PU ZO SUON APAN PU SUANTAH KHANG THU
Pu Zo  suan ZAHONG ahileh Mongolia –Tibet mualzang leh sanggam lang apan mi ahi. Apa Shan te hi a, TIBET gam apan hing potkhe pawl ahi uhi. Pu Zahong pen a apa sih jou kum 40  val bang Kawl kumpipa khutnuai  ah na om den hi. Kawl kumpi pa vaihawm na leh, nuai netna thuoh jou non-lou  in  in,  Kawlgam sung  ah hing  lut pawl te  suan  ahi  uhi.  Kawlpi  ah khul akichi a tenna mun pansan in hing tai tou ua, Thuamvum hing tung uhi. Tuami mun pansah hei gam lang a hoipen diei chi in agal etkawi kawi ua, Saijang khuo leh Phaileng khua kikal, Chiimuai gam mu ua, tua mun ah ahing teng ta uhi. 
Kawlgam apan  ahing  tai  tou masang  in  Pu Zahong in  ta pasal khat  nei  a, amin Pu Suantah ahi sah hi. Kum li(4) val sung in gam hoizawhna mun dang sui in kuon ua, Shijang khosah khua gei ah gam khat Suantah khuo mu uhi. Pu Zahong in a lawmte kungah agam ah Ann a hoileh hoilou itheichien nading in louneu nou khat ihou ding ua, ann a hoih leh tami khuo mah a iteng ding uhi, achi hi. Tuachin louneu nou khat bol uh a, Chiimnuai khua pan san in gal hoh uhi. Tam louneu ah balpi ngentang ching uh hi. Baal toh hun in, agam hoipha mama ahijieh in baalpi pum khat pasal khat puoh khop phajou hi. Tuabang gamhoi ahi chi athei chieng un, Pu Zahong leh alomten Sizang gam ah khosah khuo sat uhi. Tami khuo asat joh uh kum sagih jou chieng in Pu Zahong ahing sita hi. Pu Zahong sihjou asawt lou in Pu Suantah in zi nei hi. Pu Suantah pen khua-leh-tui tawh nuam tahin teng a, apa a sih vang in aan neh tui dawn kiching tahin khosah tou hi.

PU SUANTAH TANG TANGTHU:
Pu Suantah ta pasal nih, Pu Ngengu leh Pu Neihlut nei hi. Pu Suantah ahi leh mi duong  sau leh thagol mama leh mul hau mama a, akengphang  todong  in  mul apou dim hi.    Phaiza  khuo  hausa ahi  laitah in salieng-tangseu a kai hi. Salieng vapuohten, a sasem na diing tem, asa koina ding  lawh,  asa khilna ding  siatul tawh a puohzel uhi.  Nikhat Gangte  pasal khat in Sazuh tal aman a salieng Pu Suontah Inn ah avapuoh hi. Pu Suantah in ‘Na salieng maimai lah nang tut a, hei e, na sakoina ding law?, hei mi a hiei, na sa semna ding tem? he e, nasa khilna ding siatul?  chin ana dong  ta hi. Khum in Gangte pasalpan ‘bang ding a salieng  nakai beh phasalou a –alaw, atem, atuul na chi nalai vaset amah? Achi hi’. Taubep in Pu Suantah in zong pei inlen, nasa koina ding law, nasa aatna ding tem, leh na sa khilna ding siatul vakilah taw’ achi hi. Gangte pasal zong chimaw leh jum seng kisa in a salieng man in hi aw na sa koina ding chieng, na sa aat nading tem, na sakhilna ding siatul’ chin Pu Suantah thumvei tah asaat thop a, tuabep in Pu Suantah kipuoh in, tuanmi ni apan jong khal damjou nonlou in ashita hi. A damsung in atate zi aguon chiet man hi. 

PU NGENGU:
Pu Ngengu pen Sizang te pu hia a, Pu Neihlut pen Pu Dopmul te pu ahi hi.  Bang jieh a, Pu Ngengu Sizang te kichi den ahie I chih leh, Pu Suantah khua mun gei ah, Ciikpheng a lian mama khat um a, Pu Ngengu hah leh suante tua mun ngahsuah den ahijieh in tuni tan todong in Sizangte kichi den uhi. 

PU NEILUT:
Pu Neilut pen a upa Pu Ngengu toh ki hasietsuo ua, Chimnuoi khuo ah inn tuon hi. Chimnuai khuo a kum 2 bang ateng jou chieng in ta pasal khat nei a, amin Neihzo hisah hi. Pu Neilut pen a upan bangma toh Inntuonlou ahi man in, amah leh ama ki tawm tawm a, mi neih sa te leh mi nei-leh-lam deih gawh lo in kining ching tah in khosah  hi.  Chiimnuai  khuo  ah kum  sotpi teng den a, atate zi leh ta, gou a neihsah jou chieng in ashita hi.

PU NEIZO:
Pu Neihzo pen in tapa tampi nei a hinanleh, tuami hunlai in mihing Puulpi nivei-thumvei pi tung a, ata tamjohte damjoulou in shi sieng uhi. Pu Genzo atang in na suata hi. Pu Neihzo in mite lah ah, chitawm mama nanleh; pilna khat nei in genzo mama hi. Tuajiehin in atapa min ding in Genzo na hisah hi.

PU GENZO:
Pu Genzo pen a tangval masang in apa in na sih san a, tuachin anu in tulpi hi. Tagatah a hing khanglien hinanleh mipilvang mama ahi a, a samat, gaal-mat hat jieh in a khuo-leh-tuite kung ah maitang in minthang mahmah hi. Pu Genzo in tapa tampi nanei ma nanleh, a tapa tahpen Pu Muammul chau na suahta kia hi. 


PU MUAMMUL OR DOPMUL:

Pu Muammul pen apa shi nua chieng in tapa khat Pu Mulpi nei hi. Atapa Mulpi pien johtah in azi shi a, tuabepin Pu Muammul in zi thah nei kie in tapa  li(4) nanei a tuate ahileh; (1) Pu Hanthual, (2) Pu Guizo, (3) Pu Hawlhang  leh  (4) Pu  Kunhen  te  ahi  uhi.  Nikhat Pu Mulpi  in  anaute  teng hankhawm in, apa Pu Muammul vaihah na bang in Sizang gam a unaute kan ding in Pu Hawlhang leh Pu Kunhen sawl ta uhi. Sijang gam Suontah khuo a vakan masa ua, tuanah unau ana teng te’n koute teng jong Pu Ngengu (Pu Suontah tapa  tahpen) suonte  kahi  uh  achi ua,  tuami  ei  Pu te’n  jong  Pu Neihlut ( Pu Ngengu sangampa) suon leh hah te ahidan uh va kigen tuo uhi. Unau Sizang  te’n  a sanggamte uh  hoihtah a  na ziintun  in  sotkuomtah thamsah uhi.

Tuachin,  Pu Hawlhang leh Pu Kunhen  ahing  kileh kia ding  bep un,  unau Sizang te’n ‘unau sot tah kikhen ihi chieng in Sijang gam ah hing peikie ta un’ chin ana chiel uhi. Tamthu te puoh in Pu Hawlhang leh Pu Kunhen jong ahing ki nua le ua, asanggam dang te kung ah ava kalsuon daan teng uh leh unau Sijang te Pu Ngengu suon ahidan ahil uhi. Tuathamlou in Sizang gam a teng dingin a ana chial dan uh jong gen uhi. Unau ngate jong kithutuoh tah in Sizang gam, khosah khuo a teng ding in lal ta uhi.

Nikhat Pu Suontah tu-le-ta te’n, I sanggamte atamjo tenna mun Haidawi ah ei zui ta un chin azawl kie leu leu uhi. Unau pawlkhat in unau kiiit kingai a kichiel ihi leh, chin  ana  jui  uhi.  Manipur  guundung  ahing  zuitou ua,  Hai-dawi ahing tung ta uhi. Tuhun chiang dong in asuan-ahah te Zo kual mun leh gam ah kiteng den hi. Pawl khat in Manipur guundung leilu lam manaw in ‘Sehken’ khua leh Zosah kual Manipur gamdong na tungto uhi.

SIZANGTE TOH KIKHENNA:
Unau 5(nga) te  Sijang  khosah atenlai  un,  nikhat gam hing  kuon khom uh a, eipu te’n phuolphu tuom sat in, unau Sizang te’n jong phuolbu tuom sat uhi. Nikhant ei puten Sazuh khat man in unaute a malpi khol uhi. Unau Sizang te’n jong, nikhat  VALUK khat man in amei pum pen a buh mai uah khai uhi. Tuami eipute in amu tah un hasie kisa in ‘ei bawn Sajuh meitom kiman a, amalpi kikhol, I unaute’n sa meisau pi man uh a, eikhol ve samlou uh’  chi  toh  ki  hasiet suoh in  innlam  kinualeh ta uhi.  Sijang  toh kikhen ipute’n tam  bang in lapi naphuo uhi:
#Tuan aa pupa laizom aw e, 
   Ih khenna vangla sang ee.
I khenna vangla sang e,
Luh vamei aa khen aw e na ci uh hi.

Tuachin ei pute uh, unau nga teng Chiimnuai khuo ah hing lal kie ta uhi. Chiimnuai khuo ahing tung kie chieng uh, innmun lougam kining ching mujou nonlou in, Chiinuai khuo ah sotpi teng uhi. Unaute ki iit leh kihuai mama ahijieh in mite thangsie mama a, a kikhen theina ding uh leh aki siet theina ding uh ngaituo uhi.

PU ZO SUAN APAN HANTHUAL KHANG SUTNA:
1.
Pu Zo

2.
Kipmang -Chin Hil, Neihtong

3.
Nawphut – Leimang

4.
Nawsong –Phusong, Suongkop

5.
Songthu

6.
Thatlun

7.
Sungmang

8.
Songkip–Songza, Zakhai, Zahong

9.
Suontah

10.
Neilut – Ngengu

11.
Neizo – Genzo*
Genzo: Suonte-Khupmu-Henkai-Suonkhup-Suonman
12.
Dopmul

13.
Mulpi
Hanthuol, Guizo, Hawlhang leh Kunhen.
Zahong: Mate-Samte-Taihtul-Lienzaw-Tawtah-Tungnung-Phiamphu-Ngaman-Huba-Haibawng-Ngaite-Vohmai.
PU HANTHUOL KHANGTHU APAN PU LAMZAKAM HAINET SUTNA:

14.
Hanthuol
Tapa Hilkhup
15.
Hilkhup
tapa Lalmang
16.
Lalnang
tapa Nangtuong
17.
Nangtuong
tapa Multhang
18.
Multhang
tapa Khupkap
19.
Khupkap
tapa Dopau
20.
Dopau
tapa Pautong
21.
Pautong
tapa Lamzakham
22.
Lamzakham *
tapa Tonglang
23.
Tonglang
tapa Thangkham
24.
Thangkham
tapa Damzachin
25.
Damzachin
tapa Kamchinthang
26.
Kamchinthang
tapa Chinliankhaimung
27.
Chinliankhaimung
tapa Thangbullian
*  Lamzakham tapate : Tonglang, Tansel, Vumvial, Tawngtut.


FLOW CHART
PU LAMZAKHAM HAINET SUNG TENG
 




PU KHAAMDAL DOPMUL:

Ka Pu  Khamdal  minunnem, lawm-le-guol  khawl  dan siem mama  ahi. Zogal, 1917-1919 lai  in Zogal  dou  in  ana  pang  hi. Nikhat Singngat  Kulpi  en in a lawmpa toh a kuon ua, Kulpi en a adah lai un, Mangkang Sepaih (British Army) te’n galgam lapi a pansan thoutah na kap uh a, alawmpa pheipi a kap tongsah uhi.  Pu Khamdal jong achi nading dang um nonlou ahimanin, alompa a alieang tung a khang pai in, a khuo uh (Nahdai) tan a tunpi hi.

Nikhat a lawmpa ‘Tuangin’ toh gam a vavah uleh Humpi Nelkai nupa in Sazuh khat ana  neh laitah uh atuah  uhi. Tuaching, Pu  Tuangin ana  tang pang  in, aman’n tempawng toh Humpi nua zui a, humpi in ana ngih leh, aman’n ‘ka Pa- tapa-Hanthual  tapa  chi’n  kitom  in a  kiminsiel  a,  khumi’n humpi  a  tai  a, a lawmpa in ana kap a, tuami Humpi Nelkai a man ta hi. Tami a samat na uh ah tambang in la khat a phuo uhi.
# Namtem tawi a, siallou dang leem, 
Keipawl ngalliem kisa’ng e. 
Sangmang nuazui, kawlchieng phu e.
Sumtuol ah laam tang kai e. 
Zogal venjou 1921 in Nuamzaching toh a kiteeng ua, tapa ni; Pumjagin leh Vialzahau leh numei ni: Thongchin leh Chingzaman anei hi. Hunchi khat in, Singngat ah hing teng tou uh a, tuana pansan a U Goukhai toh Sielna Khuo  a saat uhi. Sielna khuo a tunnua in a damthei ta mohsih hi. Kithoina chimkim in kithoi in hinanleh a hatlah suhsuh tam oh hi. Damlou gim a aumlai in tambang laa khat phuo hi.

## A khu lenvui a kai zong in, 
     Suan vontawi ka zaulou e. 
Hing lel ve ua, khuo kim guol aw, 
Kamkei bang giel sa hi’ng e.
Tambang hinkhuo gentheitah a  jang in, 1949  kum  in a  iit  angaiteng leh akho  saat Sialna  khuo  nuosie in ahing na  peisan ta  hi. A  sen iit, azi Pi. Nuamjaching in jong a pasal suun kom in, a iit atate nuasie in ahing na mualliam san kia ta hi.


FLOW CHART
PU KHAAMDAL APAN A TAPA NI TE
 



TAFF
S. DALZAHAU @ DALHAU THEIJING NA
Pa Dalzahau @ Dalhau ahileh Pu Pumzagin tapa tahpen ahi.
1961 in apieng a, tahsa damlou jieh in March 1, 1982 in a iit teng nuasia in ahing na peisanta hi.
Vai mang siemsil dawtam tungah,
zuo aw na mel va bang tuong e, tong kup theilou,
lai ah na sang, zuo aw na min theibang lou lou veng’.                                       – Atapa Thangsuonmung
S. Dalzahau @ Dalhau (1950-1982)

UPANU CHINGMAN THEIJING NA
Upanu Chingman ahileh Pu Pumjagin Suantah nautum pen ahi. Nautum ahina toh, a U Pumjagin in alungsiet tuom mama hi. Ni Chingman in jong a upa aiit na a lien sengseng a, ashi tan dong in ka u hing iitna chi gen mangmo kei hi.
Tahsa damtheilou na jieh in 2009 in ahing na muol liem santa hi.
Upanu Ni Chingman (1944-2009)

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   


NI THONGCHIN THEIZINGNA
Ni Thongchin ahileh Pu Pumzagin sanggam numei nite lah a tahjo pen ahi. Tahsa damlou na jieh in March 11, 2015 in ahingna muolliem san ta hi. Ama ahileh Pu Pumzagin sanggam lite lah a abeina/asinkhum na ahita hi.
Ni Thongchin: Shini 11.03.2015

UPA VIALZAHAU THEIJINGNA

Upa Pu Vialzahau (1929-2013)

Upa Vialzahau ahileh Pu Pumjagin Suantah sanggam Pasal neisun ahia.  Liandou leh Thanghou bang in aneu uapan ana ki somduo tou in, Lamka khopi tan a unau in inmun suongmun atu-ata te uh luungah nading ana lam tuoh uhi.                         Upa Vialzahau ahileh Zogam adia Upa ginum tah ahi. 

My favourite Blog List