PU SUANTAH LEH HAHTE KHANG SUTNA
KHUL KICHI KHU
Pasien bawls munkhat ah Lei kawhawm Suangphengpi’n asit their KHUL kichi kaht ana awm hi. Tam Khul Sunghah Pu Songthu Pu Songza Pu Zahong leh Pi Neemniah,( Meemniah kichi Numei Kaunei kaht ahi) ana teng ta uhi. Ni khattanggam sat ding ahing vaihawm ta ua, hinanleh Pi Neemniah peen Kau nei ahi manin nusiadap asawm uhi. Pi Neemniah nausea asawm ziah un,betang ahing ui ua ( ahuan ua) amit mit chiang ua, tungam zuan ding in avaihawm uhi. I Pute Songthu Songza leh Zahong in Beli tang a ui ua, Amin hading in Pi Neemniah Bepi tang a uisah uhi.
Beli tang uitenga aminin akisachiat ua, Khul Kotkhah Suangphengpi Va keengsang khat in hongin akeengin adohi Khul kotkhah akihon bepin Pu Zahong lambai in a Phaipi hipthum ahip in aluvum ah akhu a a Phaipi sunga a hiamtua Namsau alu vum a Phaipi tungah Suangin ma ahing kai a, Khul apatin tunggam ahing zuan uhi. Pampi a papeina uah Humpi nelkai leh Gul Ngongsan gamtana Pu Zahong in aluvum ah a puah Namsau toh Humpi Nelkai te leh GulNgongsan te aban ban in avattan sieng hi.
Tualeh Pi Neemniah in Songthu,Songza leh Zahongin hing nuasia ta chi atheibep in Asiaphiu ( Buhtep chieng a Zabel holna siaphin) in Khul kotkah suangpi avut hawm a Songtu, songza leh Zahong Kei Bepi tnag nei uisah ua, noma tengin Beli tang nakihuan ua , nei nuasie uh, nagong nadang uh nakhat heh aw, ching a gau samta hi. Tuachin I PUte DAwi haing komkal a suahta in Tunggam ahing tung ta uhi. Tung gam ahing tung un adang uh hing tah ta in, tui donding asui uleh a muzouta sih uhi. Tui mujoulou a munzang khata ahing tkhawl uleh Hanha kic Vasa chikhat hing leng in atung zawn uh ahing tugh tah in aha ahing thing leh Tuimal (drop) ahing phit sipsep hi. Khumin I puete un “ Tamva hing kipatna ah Tui awm va chin ahing sui uleh TUIVAMIT kich TUI vei kilkel khat ahing muta uhi. Tui amu tah uh, mipi tuiduh dangtah te ahing baw pialpual ua, Pu Zahong in mipi te kungah hoitah in don navai hichi sih un, chia ahiamtua Namsaua mipi ahing vauleh vang siat awmtah in Nupi Gai lai khat ahing dawt kha a amun a Nupinu ashi tahi.
Pu Songthu, songza leh Zahong hah leh Suan Chimmuai anteengta lah ah pu Zahong apata lengkhia Zou kichint eng Tam teng ahi uhi:
1. Manlun
2. Mantuang
3. Lianzaw
4. Suantah
5. Tungnung
6. tungdum
7. Samte
8. Agaal
9. Phiamphu
10. Taithul
11. Mate
12. Manson
13. Mangvung
14. Tawtah
15. Munlua
16. Miinvah
17. Innpi
18. Thangnawh
19. Biangtung
20. Khawlawn
21. Hanglua
22. Lawihaw
Tam a tung a teng Chimnuai khua a ateng ua, tam anei a bang in panmun anei chiet uhi.
1. Manlunpa Hausa in a pang hi
2. suantahpa Mantri in a panghi.
3. Samte pa Taangtawh in apang hi.
4. Lianzawpa Siempu in a pang hi.
5. Phiemphu pa Sie kheng in apang hi.
6. Taithul Pa Khuangkha in apang hi.
Chimnuai a ateng laiun Bu leh Baal ahoi mama a, Baalpi pum khat Pasal khat Puahkhop apha a kichi hi. Tam Chimnua khau a atenlai un, KHUL apata ahing pei ua, Pi Neemnia in a Gau sapnate sawngin Pu Zahong a Gong ahing na a Siempu Lanzaw pan’n athoi leh adam pai hi.
Pu Manlun in Chimnua aten lai un Pu Samte Pa Taang ai na a Pu Manlunpa in Khul apata tunggam ahing sat uh la aphua na.
1. Kapian main ami singta
Apiang kawi ma awmlo e;
2. Luntawi khangtam bang kileh ing
Tungchiang vangkhau sat ing e;
ZOU SUNG A PHUNG AWM TENG
( ZOU KICHI TENG)
1. Manlun
(a) Mantuang
(b) Mangvung
(c) Mandsong
(d) Matmang
(e) Geplep
(f) Bawnghu
(g) Hangvung
(h) Hangpa
2. Lianzaw
(a) Lianthang
(b) Dialap
(c) Vamim
(d) Beelpi
3. Suantah
(a) Dopmul
(b) Muammul
(c) Mulpi
(d) Hawlhang
(e) Kunhen
(f) Hanthual
(g) Guizo
4. Samte
(a) Malneu
(b) Jawnggil
(c) Selthuam
(d) Ngaman
(e) Sachia
5. Phiamphu
(a) Pangzang
(b) Lamsah
(c) Lamhang
(d) Mokap
(e) Beelto
(f) Tungkua
6. Agaal
(a) Pape
(b) Thangnam
7. Taithul
(a) Kamkhaul
(b) Thangsieh
8. Innpi
(a) Khawdai
(b) Phaipi
9. Khawlawn
10. Munlua
(a) Naulah
11. Minvah
12. Tawtah
13. Lawithaw
14. Tungnung
(a) Tungdim
(b) Ngenthang
(c) Nitson
(d) Daijang
(e) Kawngsau
(f) Tunglut.
15. Thamgmawh
16. Mate
(a) Laangsun
(b) Seilai
(c) Holim
(d) Thathil
17. Hanglua
18. Biangtung.
PU SUANTAH HAH LEH SUAN TE
Chimnua khua ateng sung ma un Pu Zahong in atate teng zi leh pasal a guan siengjou in a sihta hi. Pu Zahong sihjo nua in PU Suantah a zi atate, akua leh atui toh nuamtah in ateng tou den hi. Pu Suantah in ta Pasal Li (4) anie hi.
1.Pu Nge ngu - asuan leh hahte Sihjang te hi.
2.Pu Neilut - asuah leh hahte Pu Muamul apat a pieng teng ahi.
3.Pu Daitawng - tuin Zihjang gam a umte ahi uhi.
4.Pu Vanglua. - tua khaute kichi a kikhai khom tea hi.
Pu Suantah atate ji a guatchiet jou sawtlou in Phaiza Khuo a ashita hi.
PU SUANTAH SIHTHU
Pu Suantah pen Phaiza khua a Hausa ahia, Ama pen aduang sau, mithagol leh mulhau mama ahi , akeng phang dong in a mul a po hi.
Pu Suantah Phaiza khua Hausa a pan lai tahin Salian-Tangseu akai hi. Salieng va puah ten, Asasem na ding Tem, Asa koi nading Law asa khil nading Siatul tawh apuah jel uhi. Nikaht Gangte Pasal kaht in Sazuh talk hat amna a asa liang Pu Suantah inn ah ava puoh hi. Khumin Pu Suahtah in ‘ Na salieng beh lah na hing tut in, hei e nas koi nading, heimi ahiai nasa sem nading Tem? Hei e nasa khilna ding Siatul ? chin ana dong tahi. Khumin Gangte pasal pan ‘Bang ding a Salien na kai beh phasa lo a, alaw , atem atul na chi nahlai va set amah ?’ achi hi. Tuabep in Pu Suantah in jong ‘ pei in len, nas koi nading Law, na sa at na ding Tem, nasa khil na ding Siatul va kilah taw’ achi hi. Gangte Pasal pa jong achimo –ajum man in “ Hi aw nas kawi nading chienag, na sat at nading Tem na sa khil nading jSiatul ching asaliang in Pu Suantah thum vei tah asat thawp a tuabepin kumin mumah Pu suantah ashi den tahi.
PU NEILUT TANGTHU
Pu NEILUT a upa NGE-NGU tawh aki hasiat sua ua, Chiimnuai khua ah a inn tuan a a upa’n bangman a inn tuan vateh sih hi. Ta pa thum a neia a , A min uh:- 1. Neizo 2.Nemneng, 3.Thangsoi ahi uhi.
Pu NEILUT pen tangkhat hinan leh koi ma nei sa a deigaw tuam sih hi. Koi ma neisa deigawlo ahimanin atapa tapen min NEIZO in aphua hi.
1. Pu Neizo pen pu Muammul hahte jungpi ahi.
2. Pu Nemneng pen Leisel te jungpi ahi.
3. Pu Thangsoi pen Baite te pujung ahi.
PU NEIZO TAANGTHU
Pu Neizo anu leh aji toh inn asuanghi………..tampi khat anei hi. Hinanleh Mipul ….thumvei ana tuan khah jiah in, atate teng ashi siang a, atumpen pen:GENZO beh beh ana suah tahi. Pu Neizo pen mi lah a tang khat nanleh mi doh leh suan mama ahimanin atapa min Genzo chiin ana vaw hi.
PU GENZO THU
Pu Genzo pen akhantungto tahin apil ma ma a, athagum jong ahat a,neh leh tah, nei leh lam koi ma a eng sih hi. Sa jong aman thei mama hi. Atate teng ashi thu thua, atapa tapen MUANMUL beh toh inn asuang hi. Ni khat Pu Genzo achi ana ta-a,agim mama hi. Tua bep in akhua te’n “Inn Sung Dawi sial khat in Kapu-Kapate innsung dawi kithoi lechin dam va the” achi uhi. Pu Genzo Kapu-Kapate innsung dawi kithoi ngai vateh sih, ashi ding shimaw sih, ahing ding hing maw sih “ana chi hi, hinanleh akawte thugen nialjolo in Sial Khat in Innsung dawi(pusa biah na) ana kithoi a, damjou louin ashi tave ve hi.
PU MUOMMUL TANGTHU
Pu MUOMMUL in, apa shi nua in, tapa khat aneia, amin MULPI avaw hi. A tapa MULPI apian jaw tah in, aji shi a, tuabep in ji tha khat a nei kia hi. Ajitha toh atapa li(4) anei ua: Hawlthang, Kunhen, Hanthual leh Guijo ahi uhi.
Pu MUOMMUL ahin lain atapaten : “Pa aw” Suapi sanggam dang nei lou n amah? Chiin a dong uhi. Ama’n “ A om ma sih diai, Na Paneu U tu leh tate aom ua: Nge-ngu, Neilut, Daitong leh Vanglua hah teng Sijang gam a teeng ahi uhi’, achi hi.
UNAU PASAL NGA (5) TE TANG THU
1) MULPI
2) HAWLHANG
3) KUNHEN
4) HANTHUAL
5) GUIZO
Khatvei Pu Mulpi in anaute teng toh aki kum ua, “Sizang gama I sanggam te vave-vakan tamawng vai” achi uhi.
Ajing nin Pu Hanthual leh Pu Guizo Sizang gama a sanggamte uh kan ding in a sawl ta uhi. Amah uh geel Sizang gam ana tun un Pu Nge-Nge hah leh suan teng toh thu leh la aki kum khom ta uhi. Khumi’n Sizang gama tenchiat dingin thu aki vai hah ta uhi.Pu Hanthual leh Pu Guizo inn a hing tuntah un, a Upa uh Hawlthang leh Pu Kunhen in ana vai tun ua, ava ho na uleh Sijang khua a I PU NgeNgu hah leh suante toh ava kihoulim na thuteng uh a gen uhi. Tuabep in Unaunga teng in Sizang gam a ten chiat ding in pha ahing sa ta uhi. Tuabep in Ipute teng, Hawlthang, Kunhen, Hanthual leh Guizo a uta teng un Sizang gam a juan chiat ua, Khawsah khua kichi ah a teng ta uh. Khawsah khua a kum ni a teng jaw bep un, Ipute gam a kuan ta uhi. Khumin agam kuan na uah giaphual ni aki sua ua, giaphual khat ah Sizang a sanggam te tualeh giaphual khat pen ah eipute atuam tuam in agiah uhi. Ni khat eipute ava vat ah uleh Sazuh khat ahing man ua, a Sazuh malpi Sizang khua a I sanggamte a khol ta uhi. Isanggam Sizangte jong alungdam mama uhi. Tua min Sizang a I sanggam te’n agamvah na uah Valuh khat aman ua, Koima khol chinglo chiin asa akineh ua, amei Gawkui dawn ah ata ta uhi.
Tuami I Pu ten Gawkui dawna Valuh kita amu tah un Samei hijatah a sau man ua, asa ahingkhol vate louuh, Sizang ama a I sanggam ten ei it bangin a hing it sih uhi. En Sazuh meitawn khat imat bawn amalpi ki khola am un same hich bang saupi man ua ang thie sah tahlawm sih uh; engani nanleijong am uh sanggam, unah a hing simlou hibo va uh chiin akikum ua, hasia kisa in aki pat ua gamgieh nonlouin a Inn lam uah ahing pei ta uhi.
Inn ahing tun chieang in unau Sizang ten, samei Saupi khat man , asa khollou uh ahasiate na thu uh azi atate kung uah agen chiet ua, Hase kisa in akhwlui lam uh Chimnuai khua ah ahing lal kiata uhi.
I put te Chimnuai khau ahing tun chieng un, a Inn mun alugam teng uh min na tang siang ahi manin, Innmum lougam ahing suithu ta uhi. Chimnuai khua ahing ten tahun a unau nga un, ki it ma ma, kituah ma ma , nuam sa ma ma uh ahiman un, min a eng ua, bang law lei, tam unau nga teng aki sethei ding uai? Chin alang ah ahing sutua ta uhi.
Midang te chil sietna te tahsiangin a Unau si-leh Baal banglai pi ahing kkilang khen ta uhi. Pu Hantuahl leh anupa Guizo apang khom ua, Pu Hawlhang leh Pu unhen ahing ki tuamkep ua phalni akisua ta uhi.
Chimnuai khua ah Pu Halwhang leh Pu Kunhen I Bii lei khat anei uhi. Nikhat PU Hantuahl leh Pu Guizo vakuanin a upa uhi Bii akiat vamila uhi. Pu Hawlhang leh Pu Kunhen zong a Bii lei ua Bii at dinga va kuan tah uhleh Pu Hanthual leh Pu Guizo jong am ban uh at dingin angkuan kiata uhi. Khumin khumi Biilei lai ahi uta tneg un ava ki tuntua ta uhi. Tuabepin Pu Halhang in Pu Hnathual leh Pu Guizo kung ah “ Bang ding a ka theilo kala ka Biilei a Bii nana at uh ahie ? Na zumsih uh amah, chia doh leh, Pu Hanthaul leh Pu Guizo in hei sung Bilei neituam nahi uh amah chiin ngaltang hat thu in delhi Bilei lai ah akilai ta hi. Aki laina uah Pu Hanthaul in Pu Halhang naghu atot tanpieh hi. Pu Kunhen in a upa Pu Hawlhang apaw pai a Inn uah limtahin akeem tahi.
Pu Hawlhang pen anuapa Pu Hanthual vuah na agim seng akimuangjo taloin anuapa kunken ahaan a kung a tosah a kanau Kunhen aw, kei lah adma zoding hinan sing, Namo leh katategel hotah in hing keem ta in. Tualeh ka shi ciengin ka naggu zietlam pan hing en in len atong a om leh na Sangam te Hanthau leh Guizo toh hing ki tuineh t asih un, chiin thu avai hah ta hi. Pu Hawlhang in anuapa Kunhe tuh adei teng a vaiha =hjaw sawtve loin a shi tahi. Am ashibep in Pu kunkhen in jong a upa vaihahna ma bang in Pu Halhang nahgu a et elh anahgu zietlam kha tana tawng ngut a Pu Kunhen in jong ka upa hing vahah na chiin khumi ni apat asanggamte Pu Hantuahal leh Pu Guizo tawh aki haineh tasih uhi.
Nikhat Pu Hantual gam ava vah ta leh, VomPi kaht ahing man a Ka u Hawlhang pen katung a lungkim lo a shi ahimani ka Mo leh katate lut beh vang e chiing a Vompi Lu toh a Mo innah ava lut tah leh A Mo in ‘ Na u lungkim loouna pen kei jong ka lung akim thei sih khi chiin a Vom lu Kulpang ah a khieh peiah ta hi.
Nikhat Pu Hanthaul gam ava vah kia leh, Ngaltnag Hapah Vot khat ahing man kai a, A Ngaltang Lu toh a Mo avalut kia leh a Mo a lung dam tuam siha a . ‘Tam bang a Mo alungkim theilou chieng in, A ma Inn ah atuta, am Ngalmat leh a Vom mat a Ai tahi. Tam asa aina a tum ding a mo king ah khuang leh Zaampi hing kawm sahin chiin agen hi. Amou in, tamging a ki siet nauh khuang leh Zaam ka hing kawm sah thei sih achi tahi. Tuabanga a Mo in khuang leh Dahipi a it vot cheingin a sa-aai na ah, Pu Hanthual in tambang in la aphua hi;
1. Khuang neiin khauang ei haw e
Dah nei in dah ei haw e.
2. Ma Mo in khunag leh Dah ei haw,
Eijong I tuai taangpa toh, I tang sial Kin laam vai e.
Tambanga ahing kihaiset chien un, jPu Guizo in Pu Muammul king ah, Ko nanaute teng hichi taha kisia ung Khatvei beh nahing tep tah lawm lo chin a u Mulpi amaw sah pai hi.
Hinanleh, Pu Mulpi in nou ni kihau ken bang kalaw diai? Achi leh Pu guizo lungthah in akihau ua, tua akihauni ua panin a u Mulpi hai atoi sah non sih ua, tua chin Pu Hantuahl leh Guizo, jPu Halhang leh Kunhen ahing kikeem ua, tua na pat in Pu Mulpi am tangin ahing teng tahi. Tam hun akipanin Haituam in ahing leng chiet ta uhi.
ZO APAT MULPI KHANG SUINA
1. ZO
2. KIPMANG
3. NAWPHUT
4. NAWSONG
5. SONGTHU
6. SUNGMANG
7. SONGKIP
8. ZAHONG
9. SUANTAH
10. NEILUT
11. NEIZO
12. GENZO
13. MUAMMUL
ZO APAT PU MUAMMUL HAH LEH SUANT KHANG SUINA
1. ZO
2. KIPMJANG
3. NAWPHUT
4. NAWSONG
5. SONGTHU
6. SUNGMANG
7. SONGKIP
8. ZAHONG
9. SUANTAH
10. NEILUT
11. NEIZO
12. GENZO
13. MUAMMUL
14. HAWLHANG
15. KUNHEN
16. HANTHUAL
17. GUIZO
PU MAUMMUL TATE ( UNAU PASAL NGA TE )
1. MULPI
2. HAWLHANG
3. KUNHEN
4. HANTHAUL
5. GUIZO
PU MULPI TANGTHU
Pu Mulpi Chimnuai khua ah asen ji toh tapa khat aneia, azi ninapen tohjong tapa nga anei hi. A tapa tapen Khawgam ah kuanchih ava kuan a, kum sawm val ava thaam nuain Inn ah hing tung hi. Inn ahing tunin a nau ten i U hing tung chi in Vaitutna in zu a sum uhi. A nauten a upa uh avai tun lai un, anu uh Kuno tungah ada in a KapKaP. A taten “Nu bang ka nahei”? chi-a adawh uh leh, anu un, “Na Upa uh hing tung ta, noten gamlua nawnlou ding nahi uhi. Tua ziah in na Upa uh that un” achi ta hi. Anu thusawl sangin anaute tengin a Upa uh thah sawm in Inn sunga zu-nelai Inn nei tuanghawm panin Teipi a alawl adawt uh leh adawt kha tasih ua, Tuamin a Upa un, “ A hing it ahing ngai, ahing vaitun hiva uh teh kichi a, hing that nuama hing vaitun nahi uh maw”? chiin a Upa in a Khawte toh a naute teng a hing naudel ta uh leh Mual Ni-Mual Thum na ah anuate atum tegel anuaphah ua, azahui asat tahpiah ua, a khut gel asat tong piah uh leh Khatpen amun ah ashi pai a, a tum penpa shi nailoin a U kung “U hing that nai sin, I Nu kungah hing tut in, I nu kungah genut kanei hi” achi hi. Tuamin a Upa’n akhawte toh azawng ua, anu kung a tut ta hi. Tuamin anaupa’n anu kung ah “Nu ka U ka it mawlopi uh nang thu sol mangin kou a shi ding ka hi ta uh, kasa uh lung chim tahin hing kineh taan” chiin anu avai hah a, tuamin ashi ta hi.
Tualeh a Upa un aphahzolo ashi tegel, Sanggamte atai tai ua, India leh China gamgi Lakahan kichi Thadote tenna khaw khat ah ava tungta uhi. Amate migol, mihat mama ahiman un Lakahan Hausapa in uh aphal nawn sih a, “ tamnah teng unlen, na zi ding uh hoina sahsah uh Nungah I khawsung te teel un” chiin a teng sah denta hi. Tam I pute uh toh ahing tenton leh Lakahan Hausapa ahing kimuang mama a, “Tunvang Inn 1000 toh katen sang in ka lung amuang zaw hi” achi hi.
Eipute teng ngama Koima agiin nawnnio thu aki than chiang in Pawite ahing lungthah ua thakhat in Lakahan khua ahing sim ta uhi. “Lakahan khua pawiten ahing sim un,ei pute ni a that ua, khatpen Dawi ha-ning Kawmkal a suata in tuni dong in,Thadote lah a iunaute a awm den uhi. Amate lah apat in 1962 Kum a, Pu Siazavum ana hai buah chalzang khua a teng Pu Khaithang te a um ua,tun Makau Tampakah ateng uhi.
1962 Kum in Pu Sianzavum in Chaljang Khua ate hai ana buah tahi. Pu Mulpi asen zit oh atapate hah leh suan te lah a:-
1. Chinsuanthang --- Saiboh Khua
2. Kamsuan --- Muallum Khua
3. Khupchinthang --- Sialna Khua
4. Suanchinthang --- Sehken Khua leh asanggam ( Pu Suantong)
5. Kamjakhai --- Zomi Villa Imphal ah a om uhi.
PU MAUMMUL TAPE TAHPEN PU MULPI KHANG SUINA
1. MULPI
2. ZOTHANG
3. VUMKAM
4. MANGSUN
5. VUMPAO
6. LUNLANG
7. ONSUAN
8. PAUSUANG
9. THONGKHUP
10. AMZACHIN
1. Khupzakam
2. kamsuanpau
3. Khupchinthang
11. KHUPZAKAM
12. CHINSUANTHANG
1. Kamhauthang
2. Thanggenlianpau
3. Suankhankhai
4. Thangsuantung
5. Khamlianthang
6. Lunkhanlal
7. Khaiminlun
13. KAMHAUTHANG ( tuin Saiboh khua ah ateng hi.)
PU MUAMMUL TAPA NINA PU HAWLHANG KHANG SUINA
1. HAWLHANG
2. NAWHSING
3. SINGSUAN
4. THUHGEN
5. GENAWN
6. GEKHAM
7. THONGLAM
8. VUMAM
9. VUMGO
10. SUANKHOTHANG
1. GOUKHOKAM
2. GOUZAPAU
1. THANGLIANMANG
2. KHAIKHANLIAMTHANG
11. GOUKHOKAM
1. THANGMINLIAN
2. CHINKHANTHANG
3. KAPHAULIAN
12. THANGMINLIAN
13. KAMHAUMANG
PU MAUMMUL TAP ATHUM NA PU KUNHEN KAHNG SUINA
1. KUNHEN
2. DAWNGO
3. HENKHUP
4. GONANG
5. THANGKIM
6. GOKHAM
7. KAMPAU
8. KAPTHANG
9. NEH AM
1. PAUEN
2. ULKHOZAM
1. LANGZAGIN
(I) ZAMZAKHUP
(A) GINTUNGNUNG
(B) KHUPKHENMANG
(a) Tungmuanlal
(II) KHAMZALANG
a. Ginzamung
(i) David
(ii) Hauminlun
b. Liankhankhup
c. Paukhanthang
d. Thangsuanpau
e. Khuplienmung
(i) Sangboi
f. Pautungnung
(III) LIANCHINKHUP
(IV) KHUPSUANPAU
a. Lianminthang
i. Paulienkhup
b. Chinkhanlal
c. Khupmuanthang
2. CHINZAKHUP
3. LAANGZALIAN
(I) Ginkhopau
1. Lianzamang
2. Lienkhenmang
3. Thangsuanlal
4. Huakhanmuan
3. GINTHONG
(i) Sianchinthang
(ii) Khanhenthang
a. Thongkhanhau
b. Kailianpau
c. Thanghaupau
d. Thangsianmung
e. Thangliansuan
10. PAU EN
11. SELZACHIN
1. Vumchinthang
2. Enzamang
3. Thongginthang
12. VUMCHINTHANG
13. CHINKHANMANG
14. THONGLIANLAL
PU KAMPAU APAT HAI TUAM
1. KAPTHANG
2. LINGLUT
a. Pauthang
b. Goulian
1. Tutzamang
2. Sumkham
3. Thangchinkhup
a. Lianchinthang
i. Khuplianmnag
ii. Duoilouthang
b. Lianzakap
i. Hauminthang
c. Ginsuanhang
i. Khuplienlal
d. Laangsuanlian
e. Thanghaulian
4. Mangzathang
a. Liantungnung
i. Thangvanmang
b. Khuphauthang
c, Kamlunlal
i. Mungpu
ii.
c. Haukhanlian
3. PAUTHANG
1 Tuthau
2 Tutkhozam
3. Tutzakhup
4. Awnchingkham
5. Chinzagin
1. Thangkhenkhup
a. Dr. Robert Ginlunmang
b. Lianzagou
2. Laangsuankhai
a. Ginlienthang
3. Khupminthang
a. Ginzalal
b. Khupsienmung
4. Hangtungthang
5. Hauchinthang
a. Hausienthang
6. Chinzahang.
1. Thangliankham
2. Khamlianpau
3. Thanghaulien
4. Hausianmung
4. TUTHAU
1. Lienchinhau
2. Haulienmung
5. LIANCHINHAU ( Kalemyo, Burma)
MUAMMUL TAPA ALINA PU HANTHUAL KHANG SUINA
1. HANTHUAL
2. DOPAU
3. PAUTONG
4. LAMZAKHAM
5. TONGLAANG
6. TONGKAM
7. DAMZACHIN
8. KAMCHINTHANG
9. CHINLIANKHAIMUNG ( TUIN MOREH KHUA A ATENG HI.)
10. THANGBUL LIAN
PAUTONG APAT HAITUAM A TOI
1. MULTHANG
2. KHUPKAP
3. KHANGEN
4. NGULZAVUM
5. ZAGO
6. GOZAMANG
7. HAUSUANTHANG ( SUMCHINVUM KHAU A ATENG HI)
8. MANGLIANTHANG
KHANGEN APAT HAITUAM A LENGKHE TENG
1. HENTUANG
2. TUANGZADOU
3. LIANGUL
4. THONGPUM
5. PUMCHINTHANG
6. PUMSUANMANG N( TANGPIZAWL KHAU A ATENG HI)
A. SUANTAH, DOPMUL, HANTHUAL SUNGA KAMCHINTHANG HAITOINA TENG;
1. TONGKAM
2. TONGTUT
3. DAMZACHIN
4. KAMCHINTHANG
5. CHINLIANKHAIMUNG
6. THANGBULLIAN
B. PU KHAAMGO TAPA GOUZAKHAM TATE;
1. GOZAKHAI
A. PAUKHANTHANG
B. GOLAM
C. HAUMINTHANG
D. CHINLAM
E. HANGMUAN
2. THANGKHOGIN
A. KAILIANLAL
B. GINNEITHANG
3. KAMSUANHANG
C. TAANSEL TA VUNGZADAM
1. Selzathang
(i) Kamzalian
a. Thangsuankhup
(ii) Thangkhansuan
a. Kamminthang
b. Pausuanmung
(iii) Damkhanthang
a. Thangdomang
D. PU VUMVIAL TATE;
1. TUANTHONG
a. Vialzalun
(i) Kamzadal
a. Lunkhanhau
b. Khamkhanmang
c. Hausuanlal
A. Suanlaldem
(ii) Thongkhanhau
a. Lunzamang
b. Kaplianthang
(iii) Douzakap
a. Haulunlal
b. Thanglianmuan
2. KHAMCHIN
(i) Vialkholian
a. Chinsuanthang
b. Dousuanhang
i. Lianmalsawm
(ii) Kamzado
a. Chinsuanmang
i. Doukhanthang
ii. Mangminlun
b. Kapsuanthang
i. Dokhanmang
c. Tutzagin
i. Mangneilal
ii. Thangmuanlian
iii. Dosuankhai
d. Lianchinthang
3. TONGKAP
(i) Khamkhokai
a. Kapsuanmang
b. Vialhauthang
i. Kaitonlou
(ii) Kaikhohau
a. Kapmunmang
b. Kailianthang
c. Kaikhanlal
d. Chinlianlal
4. KHAAMDAL
1. Pumzagin
a. Dalzahau
i. Ginzamang
ii. Ginsuanlal
a. Hauminlun
iii. Thangsuanmung
b. Kapkhanpau
i. Haukhanlam
ii. Suanliankhup
iii Ginmunlian
c. Sianminlian
d. Hauliankap
i. Ginsangmuan K.
e. Pauminthang
f. Mangminlun
2. Vialzahau
a. Dalkhanthang
i. Hausuanlal
ii Paulun
b. Khupkhanmang
i. Haulianthang
ii. Thangsuanlien
PU KAMDONG TAPA 1. KAPMANG (KHAMPAT KHUA)
PU LETCHNLIEN TATE ( KALEMYO)
1. Laanglianthang
2. Laangliiankhup
3. Lianzamung
4. Mangenthang
PU HAUSUANTHANG HAI TOINA TENG
1. Multhang
2. Khupkap
3. Nangngul
4. Khangen
5. Ngulzavum
6. Ngulzago
7. Tunazahau
8. Vumzahau
9. Gozamang
10 Hausauanthang
11. Mangminlian
PU HENTUANG TATE;
1. Khango
a. Genzakham
(i) Gochinpau
a. Khamsuanmang( tamu Myamar)
b. Thangliankhup
(ii) Mangsuanthang
a. Khamminthang
b. Paukhanlian
c. Ginlianlal
d. Letminlian
e. Khupkhanthang
f. Hausiangtho
2. Thangzalian
3. Tuangzado
KHANGEN TAPA THUMNA PU THANGZALIAN TA
1. Genzamang
(a) Liansuanthang
(i) Mnagkhankap
(ii) Kaikiamlo
(b) Thangkhanhang
(i) Mangkhanhau
(ii) Thangkhanlam
(c) Liankhanmang
(i) Mangliankhup
PU LIANGU TAPA PU THONGPUM TA PUMCHINTHAG TUN IN TANGPIZAWL A TENG HI.
PU MUAMMUL TAPA TUMPEN PU GUIZO HAHTE
1. GUIZO
2. LUNSUAN
3. TUNNGUL
4, TUALIAN
5. GENTHUAL
6. KHATKHAM
7. KHAIKHUP
8. KAMZAKHAM
9. KHUPZAMANG
10. VUNGKHOMANG ( TUIN VANGLAI KHUA BURMA AH ATENG HI)
11. MANGKHANKAP
PU GUIZO TAPA THATUN KHANG SUINA.
1. THATUN TAPA; PU THAGO TATE
1. Tunkhothang
a. Khupgenmang
2. Lamleet
3. Thangchinkhup
a. Golunmang ( Khampat, Burma a ateng hi )
i. Khuplammung
b. Hanglianthang ( Khampat Burma a ateng uhi.)
i. Khupgenthang
ii. Khuplianmang
iii. Mangtengpau
iv. Haukhupthang
v. Thangzawhang
vi. Thangtungpau
c. Hauminthang
i. Khupliantuang
ii. Thangsutpiang
iii. Hanglianzapau
iv. Mangtenglian
d. Gozasuum ( New Samtal, Manipur a ateng uhi,.)
i. Khuplamhau
ii. Chinzamuanlian
iii. Khuplam-enpau
e. Khamhauthang
i. Khupminthang
ii. Hemkhoseilian
iii. Khupzamang
f. Letlamthang
KUNHEN TE PU HAANLA
1. Kazua tawi in taang ngalliam hinge
Sa kamkei bang taangdung tawn inge;
Keima bang ngei ahang lailaang e.
2. Keima bang ngel a hang lailaang e,
A zaulai ah Houmu bang del ing e,
3. Kazua tawiin taange ngalliam hing e,
Taang ngalliam in Namtem masuan in;
Dodai vel ing, Mizalai ah e,
Phualvapi tawh kabang e.
PATE HAANLA
1. Sakamkei bang amualtaang tawn ing e
A zaulai ah Vahomu bang del ing e,
Laangtui zathum khua zilbng ling ing e,
KUNHENTE LAGUI ULKHOZAM PHUA
1. Kotgal asuah sumtuala laam
Paallaw lenheisa aw e;
a. En aw lawm aw heisa hiam maw?
Kung suan Zamzo paal hiam maw;
2. Khawlo zilza die a kahial,
Na khaw ban tawi ning chi e;
a. Tawi theiloding zangsa muai aw;
Tang ka sinlai utlo e.
3. Lunmang kawlchiang lobang I kawm,
Lentu sangmang sial ing e;
a Lentu sangmang sial ing aw e,
Luaia naubnag khim ing e,
4. Sang kanaw lum suang aw e,
Lal kanaw sam sing aw e;
a. Sang leh lalnaw khaumual a khawl
Alva’n suun naubang no e.
5. Pupa munzang Khuamual nunnuam
Sang leh Laal laamna hi e,
A Mamaw munzang hona neem aw,
Tukawl tawi thanna hi e.
PI CHINCHING LA
1. Munjang I sauphei aw e,
Sang leh Laalmang atun na;
a. Chiin aw haansai nazialna, Pupa munsang,
Milun ta’n kuam bang lua e.
2. Lobang tulkuan zua naming tup,
Thaan nen Simsing gil aw e;
a. Kaangtui khnadang leido la’n tawh
Kuambang Ilua zodiam maw?
3. Keizong nuna kanooplai lia leh taang aw,
Sang tuanglam ah laambang kainaang e;
a. Sang tuanglam ah laambang kaimang e,
Tuanglam ah Naubang katawi hi e.
4. Lung kagin tuai banzal aw e,
kadei zangtawi ta aw e;
a. Kadei zangtawi ta aw e,
Tuhlu haansam zial aw e.
PU LAANGZAGIN THU
Pu Langzagin akhan sungin Pasal pha, mimuanhuai leh minthang Lohaw hat. Sakap thei mama ahimani, Hauchikhup Innpipa in a it mama a angai mama hi. Phaisat khua aten lain, Zothau khat apia hi. Tam Innpipa Thaupiah toh, Zangsial Taang suah kisiang vot khat, leh Humpi Bahkai vot khat aman hi. Pu Laangzagin in sa man theiin aman tam mamam a, ama thei zosia in asamat theidan leh mattam dan lamdang sato a um sih hi. Am date 1.2.1948 inin Nadai khua ah aleitung hinkhau abeita hi.
A LAPHUATE;
1. Sangtha Luhvah in pantaang e,
Vuisaimang in sing ing e
a. Setaang zaval in pantaang e,
Lumsuang mangin sing ing e.
2. Zial ing e, kadei zial ing e,
Nasing nuai ah kadei zial ing e;
a. Mualsuang e kadei mualsuang e,
Pasal tapa kadei mualsuang e.
3. Sangmang tuangtung lambing pahding,
Zintatna na sanang e.
a. Nasa nang e ka namtem toh,
Mulo zinphung tuai heina zial nuam na veng e.
4. Sunni tum kuan ka etna singgam leiah,
Laizawm leh tuai h=niang ahei diam maw?
a. Laizawm tuai niang heisa bang kaai,
Zaangphual mul in nasing aw zin pau.
5. Laizawm kalaw keiding nazaw maw,
Nunkhum luaipan na asa zawm maw;
a. Nasa nang e piangpan minva a athum,
Zin aw nang suilung atai naam lawm aw.
6. Khakiah taangbang apal toh uleh nau aw,
Singbang phungching honuam ngai ing e;
a. Gammawng sing bang phung kikawi lei,
Adeilo mi a awm diam aw e
7. Tuun aw sawn vang nahaul lai leh, Huangvul Sawmsial;
Kaibang hingzawl sah aw tuun aw e;
a. Zua aw vonvang nahaullai leh; Vaimang sesum.
Kaaibang hing zawlsah aw zua aw e.
8. Kadeilo chinthu kadeilo,
Phung aw chinthu tampi kadeilo;
a. Kadeilo kaaidang kadeilo,
Gual aw lungsim kaaidang kadeilo,
9. Zin hawmkhial a katuai khakiah,
Tuun lungzuang luankhi awe;
a. Lungzuan mana nithum taanglaam,
Hambang huai aw tung Pasian aw e.
10. Taangbng nungkhan ka ngahla sawn thang aw e,
Albang mang t ding aw e;
a. Ka sumtual mimbang nabual na,
Na nung suldang nailo sawnthang aw,
11. Nasang gat ningniang tah Manwbnag Nungkawi;
I tuun nunkhum hi awe lawm ching e,
a. I tuun nuhkhum hi aw lawm ching e;
Katuun nunkhum tawh nahing zial ta e.
12. I tuun thum e zua phamkuan thum e,
“ Bang ichi diai von gin aw” chi e;
a. Gual huaiding lung kamuan man in,
Zua phamkuan lungzuang sin aw ching e.
13. Sunni suah e zuangaih aw ching e,
I sanglaah laamna sunni hiam maw,
a. Solkha suah e laizawm aw ching e,
Setaang thang toh I laamna solkha ahiam maw.
14. Lumbang kasun laizawm lungtuah,
Zin aw gibing nahing khen hiam maw;
a. Katuai batphu kalah nin zinkhoi Samsial,
Kawp a zingzin keizong gibing khen ing e.
15. Katuai tongdam gual a hona,
Keizong mabang kapan thei diam ma ?
a. Kazua tongdam gual ahona,
Keizong mabang kapan thei diam maw?
PI LIANCHIIN LA
1. Keen sialing e, laikhun tuang ah,
Tuai leh von aw hing ching e;
a. Haanlung chiam in tuaitum taang ngalliam,
Zaangzung vuisai vala aw ching e.
2. Khuamual nalum suang tungno ah,
Sang natha toh nahei lawm sang e;
a. Nahei lawm e sen a ngaih no,
sunsawt naubng kavel chim laang e.
PU LANGZALIAN LA
1. Theilo phahsap zaangzung dawng ah,
Kachin dia sangmang kakap aw e;
a. Chin dia sangmang ka kap aw e,
Von ding a sesum kalam aw e.
2. Tun deigel in ching zo ing e,
Chin die sangmang zangphai lian ah zong ing e;
a. Chiin die sangmang zangphai lian a kajom,
Vuisai tungah pianna zua min sial ing e.
3. Vawm lungin machiang suan taang thaang nen nuaiah,
A sahang minthang laang e;
a. Sahang minthang mual ah suang e,
Chiin haanzai toiin vangkhua thanw sang e.
4. Katun tawiin sang phung kimkhen taang,
Sang zaval in sing ing e;
a. Sang zaval in sing ing e,
Sangmang leh vuisai tawh thuah taang e.
HANTHAUL LAPI
1. Khuamual pheilam tamdildial,
Vuisai ka kaina hi e;
a. Vuisai ka kai thang zawm maw,
Lalmang ka hen thang zawm maw.
2. Mutei zingzin in nei ing,
Chimtui ka Nam tem leh e;
a. Chimtui ka Nam tem leh e,
Taite toh puan bang thuang e.
3. Leidou kaangthal lung delnou,
Pheiphung chipsial bang beh e;
a. Hai khau kani nu nalung ching e,
Gaptung ningzu eina the.
4. Leidou san pial pual lai ah,
Ka sua’n tanlai a del e;
a. Keiman nulo bang thual ing ,
TAite toh puan bang thuang e.
5. Kawlni hing suah kapa taang tung ah,
Saikhuang lungdei belbang pho ing e;
a. Huikhi hng lang kapa tang tung ah,
Phaisa simlu huikhin sem va ngei.
HANTHUAL NUHAH LA
1 Kaphil luiluang zansima zo bang kazawt,
I tung solkah natang pimpem e;
a. I tung solkha natnag pimpem,
Phaisa gualno soh khau bang awng e.
PU HAANLA/GAL HAAN LA
1. Ka sino in e, Ka guallai ah, Giatang bang,
Kihei ngelngel ing e, tuanglam lai ah;
Pasal ding hgung e, He tuanglam lai ah,
Pasal ding hung e, Ka guallai ah Phualvapi tou ka bang e.
SA – HAANLA
1. Tunning thawlthot dogam manawng,
Zangta, Vontoi zinpial bang del ing e….
Zangta Vontoi zinpial bang del ing,
Ka guallai ah hou mupi tou ka bang e.
HANTUAL LAGUI
1 a). Khomol pheilam tam dildiel
Vuisai ka kaina hi e.
b) Vuisai ka kai thang zawm maw
Lalmang ka hen thang zawm maw ?
2. a) Mutei zing zin in nei ing
Chiimtui ka namten leh e
b) Chiimtui ka namtem leh e
Taite toh puonbang thuang e
3. a) Leidou kang thal lungdei nou
Pheiphung chipsiel bang beh e
b) Hai khuo ka ninu na lung ching e,
Gap tung ning zu ei na the.
4. a) Leidou san pialphol lai ah
Ka zau’n tanlai a del e
b) Keima’n nulou bang thual ing
Taite toh puonbang thuang e
5. a) Kawlni hing suoh kapa tang tung ah
Saikhuong liungdei belbang phou ing e
b) Huikhi hing lang kappa tang tung ah
Phaisa simlu huikhi’n sem va-nge.
PU TUANTHONG LA:
1. a) Sung I dip chime sawmsiel litui,
Zing meibang theng manta e.
b) Dei chibang tel angkawilianu,
Gibang kehn pallua sa’ng e.
PI HAUNIANG LA:
1. A) Sunni tum kuon gibing khen ding,
Pataang vabang laam aw e.
b) Kotgawl siel zin bang a kha diing,
Vangla chiin lunggin aw e.
2. a) Phunglai ninghai ka zawnpi aw,
Tuaitum lun tunnu aw.
b) Sangga um tuibang khawlna aw,
Sen zon ka mim phung aw e.
3. a) Damtui a leng ka von lunggin,
Pupa san khaubang na hou lai e.
b) Sawmsielsih a von na laukha.
Ning bel in khuongbang khoukon vang e.
PI HAWCHING LA:
1. a) Mel katheilou jangta nu’n ngou,
Siengah siebang ngah ing e.
b) Von toh ka dip chime aw e,
Ngoumei bang zam zilziel e.
PI MANMUANG LA:
2. a) Tuaiteng banzal sanggiel ching kuon,
Khang vaimang khansie sa’ng e.
b) Khang vaimang khansie sa’ng e,
Mi zata naubang kap e.
3. a) A mite luon sangga chi e.
Kaga lienguol in bawm e.
b) Galien guol bawm gam khuva aw,
Na buolna nun in nuom e.
PU VUNGDAM LA:
4. a) Sang aw chiing e, leimi mang lang e.
Khimzin zawt chiing e, a kawp inlang e.
b) Khimzin zawt chiing e, a kawp in lang e,
Paalsawn ngai ing e, a kisieng laang e.
5. a) Ngailliem vontawi kaamkei hi’ng e,
Keiphawh neu lin lien ing e.
b) Keiphawh neu linlien ing e.
sang namchin tau sang dawng e.
PU KHAMDO LA:
6. a) Ka sawn vangsah sielbang lien e.
Pusei hambang huoi aw e.
b) Pusei laukha a sietman in,
Phamna’n tulna nuoi zuon e.
PI LUAIGOI LA:
7. a) Ka chiin sumtuol nel zuun aw e
Tuaithang heilou diing aw e.
b) Tuaithang heilou ngingbel kiguol,
Kawmna vang in la sa’ng e.
PI NAWN NUAM LA:
8. a) Ka sawmsiel in pham diing melthei e.
Bu-al khuon naubng kap e.
b) Ka samsiel aw kap kaplou aw,
Ka lungzuon taangbang phawng e.
PU DAMZACHIN LA:
9. a) Ka sumtuol a simsing gil aw,
Keima vang a gil aw e.
b) Keima vang agil aw e,
Kotgawl ah kai ninel e.
PU VUNGDAM LA:
10. a) Laitan ka von lung kagin bel,
Sang kap in gel ching aw e.
b) Zangta sesum tuai ang manding,
Suang mual khawl in vum aw e.
PU LEH PALA;
1. Alawm lou sing hing lel te,
Suhtaang bang huan ve ni e.
Suhtaang bang huan ve ni e,
Ngalkhuai bang hang ve nie e.
2. Pupa thaamna Siallou sul sun,
Sanggial na ma tan ing e.
Sanggial matan kawlchieng bung le,
Zalai a leng hang sang e.
3. Theisen peisei mel ka theilo,
Tu-a batphu tung aw e.
Chial ni chial thum luh va mei aw,
Patang kawlva lam bang e.
4. Zangzung dang a bu-al tui dawng,
Tangin zing tui bang lang e.
Hen leh hen kikim lo aw e.
Va bang mat lunmang aw e.
5. Tuanna puipa Gelbang gana,
Chilvum limsun nuai aw e.
Tai bang tenna Vang sahpi aw,
Douna hiemlem na hiem maw ?
HANTHUAL TUPLPI KAMCHINTHANG THU:
Pu Damzachin tapa Kamchinthang 1940 kim in Hientam khuo ah a peing a 1945 kim in apa in a shisan hi. Anu toh taga tah a aum nua uh, hun sawtlou in a pasal dang a neisan a, a Ni in a kem hi. Ama naupang hinanleh, a Pa Hientam khuuo a mantra a na pang jiehin Hiengtam hausa Pu Gouluin in mantri ma in a pangsah den hi.
1955 in Sielna khuo ah a teeng a, lawmngai toh a kiteen ding a ni in a phalou mna in 1957 kum in Mandalay (Burma) ah NCOD ah galkapte lah ah na a sem a, lunglen ahiman in tamla a phuo hi.
1. Vaimang banzal pheiphung suon na
Gam segul bang duang kiviewl pien daign e ngai aw.
Ngainou law duonglai nemnou toh
Theilou singgam manaw zuon huoi e.
2. Umlai veilou ngainou law na’n
Ka duang khoum singbang kidou la’ng e.
Ka duang khoum singbang kidou la’ng,
Pheiphung suon ai-bng kha e, na e.
3. Limlien gammawng singlel dawn ah
Kung law diing ngai heisa’n kai vawi aw
Heisa’n kai aw lim nuom nou ah
Kung dawn diing sihtui in pul ve aw.
Burma gam pan in Inn a hingtung a, August, 1962 in Lunzaniang toh a kiteeng uhi. August 11, 1964 nitah nai 03:00 in nau numbei hat a nie ua a pa Hau in a tangval alia a Nousuanniang chia a vaw pieh, tam la a phuoh in a ta min Nousuanniang in a phuoh hi.
# Da lenlai a zua hau minvaw
Dei toh laita, Nousuanniang pa hi knovang e.
Tawi chiil von mom deitoh laitan
Tangbang dam khanguol in lel hen aw.
Lunzaniang, a zitoh ta li a neizaw un Mar, 5, 1980 a zi in a shi santa hi. A zi a shi in tam la a phuo hi.
1. Umlai pien dang ngai nang kungtung
Sutmawng e kawi ngainou Niang aw e.
Ang siem tung Pasien laitanna,
Doctorte’n zong sut theilou Niang aw.
2. Theisen sanga tang lalieng pa
Dei zon hawmtan pal talua sang e.
Tun-le-zua lambing ka khenna
Kei sen sangkawi naginou Niang aw e.
3. Na sing nuoi a ka hei kawikawi,
Ngainou sangbang ka vai kawina e.
Huiva dungzil dambang ka tau,
Ngainou malbang ka kou aw; tong hing sanglou e.
4. Ngai aw lambing nung kheng zong,
Nungsie von in nunkhum ngaingai e.
Tuun nunkhum lah loula hi tai,
Vaimang banzat Amul dawn aw von.
A zi in a nuaisa zaw in, tam la teng phuo a , Aril 14, 1981 ni in Khamkhannina toh a kiteeng kia hi. A lawmnu la phuo.
1. Lalien lianu phung ka zon in
Liengthei siembang sin kisang e.
Suan tawita nibang na lun veve.
2. Lia ka angkawi theisen sanga
Gellieng khuombang a dou diing manaw,
Linggin vang a ka ngam tuom.
A zi nina toh Muollum khuo ah kum 21 nuomtah in a um ua; hinanleh, a zi in damlouna ang nei a, ha 10 sung vingven lupna tung a kepnua in September, 27, 2002 in a nuasiata hi. Tualeh, lungleng mama ahiman in Delhi a um a tanu Chinkhanem kung ah ha ni a vaum hi. Delhi a , a um nau in innlam ah a hingpei a, lungzuon man in tam late a phuo hi.
1. Genlieng zinbang vaha tang chiing,
India tuolpi lungam jang ah vahei tang e.
a. Ami singta zatamlai ah nunnuom tangkhuo
Valaam tang ching, ka siel kan sang e.
2. Lalieng sangga kei dei zonte,
Zinmang a dia heisa bang pal tuoma hiam aw
a. Ngai pallou zin sibang nui diing a,
Kei lah vul ningnieng ing e ngai aw.
3. Manaw khankhuo ka sutpi diing,
Kawi nem koi a heita a hiam maw?
a. Nunuom tangbang na laampi senguollai ah,
Ngainou sangbang vaimaw tuom veng e.
Tambang hunt eng a zahzaw in, tui in a tapa Chinliankhaimung leh a tu a tate toh Moreh ah a teng uhi.
Pu Tongkap Thu:
1890 kum in a pieng a, damsung in tang leh sa ana ai h. Sa-le-tang a ai in tam la a phuo hi.
1. Hansuan vontawi tang sanggate’n
Pupa khankhaubang zomlai ung e.
a. Hingzou ve-ua khuo kim guol aw.
Sangga ka ningtui aw veilai e.
2. Kimpi guol laambang chiil ing e.
Jangdon ah guol sa laang e.
a. Jangdon guolsa pheiphung suon jang,
Zo nun toh huang ah khieng e.
3. Ka zua banzal sang lehlalte
Vonkhan theibang thou hi e.
a. Khuo kim guol in ang lel zong in
Ning-leh-Ai zehsa hing e.
4. Pupa khoban zatang ching e,
Kawitoh zounun in lang e.
a. Zua paal law ban ngalpa ching e,
Muaivom toh ningtui diang e.
Tua chieng ama Hientam khuo inn 100 lah ah siempu in a pang a, siempu apan man in kumkhat in innkhat ah thakhat a kai hi. Tualeh Japan gal masang in Hiengtam ah sepia a hing um a , ama Kolhaam(Hindi) siem ahiman in sepaite leh mipi kaal ah kemlet in a pang a; tuajiehin, khosung ah salieng-tangseu leh khaam kuonna zousie a maang hi.
Kumkhat Hiengtam khuo in kumpite thau kum 5 zah diing in Rs.5/- in a kawm ua, kum 5 a zahzaw un Hausapa PuGoulun leh Mantri Suahkham in Imphal a ava pieh uleh, zanlai Milawngte Inn a agiehna uah a mansuota ua, Innlam hing kinualet uhi. Inn a hingtung un khojang a kikhawm ua Imphal a thau man thug en diing in, ama Tongkap kolhaam siem chi’n Hausapa toh a sawl ua, a vagen uleh a gen maizou kei uhi. Hausapa leh khomite nuom sengseng in Tongkap Bu tin 100 a pie uhi. Khumi’n ama’n tam late a phuo hi.
1. Taangkhan ka tongdam nou in aw
Sah-le-hang sumbang being e.
a. Tung a sianmang nu-le-pa aw,
Tulmaw damtui hing luon aw.
2. Senguol lai ah kihei ing e,
Lun sieng ah min mang ing e
a. Loubang tul kuon sawn minlawna
Kapkhanzamang pu hi’ng e.
Ama mi nunnem, heing-le-san, lawm-leh-guol it leh kem mi ahi. Ama a khalai in neh-leh-tah, sum-leh-pai zangthei mi ahi hi. Ama’n, tu-le-tate kung ah sum zong a hawm hi. A damlai a a laphuote.
1. Kimpi guol laambang chiil ing e
Jangdon ah guol sa laang e
a. Jangdon ah guol sa laang e.
... to be continued
Friday, March 7, 2008
Pu SUANTAH LEH HAHTE KHANG SUINA- Pa Kaikhohau, Zogam
Posted by kappy at 9:43:00 PM
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
1 Comment:
Post a Comment