Wednesday, August 27, 2008

Targeted by angry mob, police watching, Christians flee after their houses burnt


(Orissa), August 27: For 21-year-old Pushpalata Digal, a first-year Sociology Master’s student at Phulbani Government College, for her sisters, for her brother and her father John Nayek, a retired Orissa police havildar, life since Monday has been a trauma. Their wait today is for a relief camp. For, they have visited home after home in their neighbourhood asking for shelter only to be refused because they are Christians. Their house in the Amlapada area, right next to the District Collectorate, was ransacked and its belongings torched on the morning of August 25 by a procession mourning the death of Swami Lakshamananda Saraswati. The procession was escorted by police who, eyewitnesses said, looked the other way. Several houses belonging to Christians were ransacked all along the procession route. The victims range from retired police officers to a retired Additional District Magistrate.

A number of orphanages in the town faced a similar fate. In more remote villages, the situation is worse — Christian families, including women and children, are leaving their villages and fleeing to adjacent hills and forests. “The only clothes my two sisters and I have are what we are wearing,” says Pushpalata, in tears. “There’s nothing else left in or of our house. It was around 8 am on Monday when a procession of Swamiji’s followers was passing by. Suddenly, around 100 men, armed with iron rods and lathis, attacked or house and tried to break in. My brother Moses, my sister Taruni and I stood with our backs to the door but we failed to stop them barge in. We somehow escapes through our back door.” The charred heap in front of the house includes burnt clothes, rupee notes, furniture, TV set and a scooter. “The policemen stood right there along the mob and watched the entire scene,” said Pushpalata. “Today, we are going door to door in the neighbourhood begging for shelter only to be refused because we are Christians.” “I served the Orissa police force loyally for years,” said her father. “And now this is what I get in return. I saw policemen in uniform and arms standing near my house and watching people set it on fire. Till now, no police official or government men has come to us and ask about our plight,” said John.

Next door to the Nayeks is a Christian orphanage where 15 children are huddled together in the back room, the only one spared by the mob. “After the Nayek’s house they came to ours. I just ran away with the children. Now we have no food, no gas and are living under fear. These children are my responsibility. I only have some rice left to last a couple of days more. With the curfew on and out of fear, I cannot even go out,” said Haseena Mishra, the widow who runs the orphanage.
The day was a nightmare for 11-year-old Hemant Kumar Nayek in the orphanage. “There were so many people shouting outside. Our Ma’am told us to pray and we held each other’s hands. When they came in, we ran away,” said Hemant. “I do not know. Ma’am said they were bad people,” said Hemant, when asked who were the outsiders. The family of 80-year-old Prafulla Nayek, former ADM of Kandamal, shared the same fate. His house was attacked and ransacked. “I called the police for help but no one responded. The mob were able to ransack the front portion of the house. What can I say?” said Prafulla Nayek. Even now, there is no sign of police or security at the homes of the victims. More serious is the situation in rural areas, including Baliguda, Chakapada, Barakhamba, K Nuagan, where rows of houses belong to the minority community have been burnt or ransacked.

Hundreds have fled their homes, most of them to the nearby hills. At Kanjamendi Colony at K Nuangan, there are only a few Christian families staying, with around 10 houses ransacked. After a 7-km trek up the Damberi Parvat, The Indian Express caught up with a group of villagers who have taken shelter in the forest. Men, women and children perched atop a hill with whatever is left of their belongings. “Over 300 people fled our village and have taken shelter in the forest since last Monday. After the mob attacked our village we took all we can and came here. Here we have almost nothing to eat, there is a constant downpour, our children are sick. But we are alive, thanks to God,” said Kanu Chandra Nayek, a bag on his back. His wife Sukumari and children Manas (10) and Sanjita (18) were with him. According to them, a mob attacked and ransacked their houses in the colony of the morning of August 25. “We called the police when we were attacked. Nobody has come until now,” said Hilton Nayek, an advocate in Baliguda court. He said he could neither go back to his home nor visit the court. Asked about their plight, Kishan Kumar, Collector of Kandamal, said: “We will arrange for relief camps shortly. This includes in areas like Firingia, G Udaygiri, Tikabali and K Nuagan.”

When asked about complaints of police inaction, DIG R P Kuche said: “We are doing our best to control the violence and protect the innocent. The process takes some time. I will look into the matter of police personnel present during any vandalism. Our priority is to restore law and order.” Said Saytabrata Sahu, Divisional Revenue Commissioner of Kandamal: “We are trying to provide relief to everyone affected. We have formed peace committees. This is all I can say.”

-Ravik Bhattacharya
The Indian Express.

Thursday, July 24, 2008

RELIEF BY 2010 (Car to run of fuel from waste)


Vehicles will soon run on fuel made from household waste as a chemical company in Britain has found a way to make bioethanol from rubbish. INEOS, world’s third largest chemical company, said it had patented a method of producing fuel from municipal solid waste, agricultural waste and organic commercial waste and it planned to sell the bioethanol fuel in industrial quantities by 2010. The bioethanol that INEOS produces will have to be combined with a fossil fuel as very few cars in Britain run solely on bioethanol. Peter Williams, the chief executive of INEOS Bio, told the Times: “This should mean that, unlike with other biofuels, we won’t have to make the choice between food and fuel.” Williams said the company planned to produce commercial amounts of bioethanol fuel for cars from waste within two years. INEOS claims that it can produce about 400 litres of ethanol from one tonne of dry waste. The new process works by heating the waste to produce gases, then feeding the gases to bacteria, which produce ethanol that can be purified into a fuel. The development of fuel from waste could be a relief for motorists who have watched pump prices soar. According to the report, INEOS is talking to authorities in the United States, Canada and Europe about selling the fuel when it is made on an industrial scale. The company began research into the biochemical process about 20 years ago in Arkansas. A pilot plant was built and researchers have been working with a variety of waste materials since 2003. PTI

Satisfaction comes from within

Life is not such a misery as we presume it to be; misery is just our interpretation. The following technique will give you a positive approach, says Amrit Sadhana
Life is so beautiful and fulfilling that everybody should be naturally satisfied. But what happens is just the contrary. Everyone is grumbling and complaining all the time. Try this meditation from Tantra which says, “Wherever satisfaction is found, in whatever act, actualize it.” Osho gives a clue: It means when you feel thirsty, you drink water, a subtle satisfaction is felt. Forget the water, forget the thirst, and remain with the subtle satisfaction that you are feeling. Be filled with it. If you look for small moments when you wake up in the morning, you will find many reasons of being satisfied. But human mind is negative. It only remembers dissatisfactions, and blows them out of proportion. You are more vocal about your miseries than about your happiness. Life is not such a misery as we have made it; misery is just our interpretation. This technique gives you a positive approach. Do not ignore satisfaction. It can become a glimpse of a greater positive existence. You see a friend and you feel happy; actualize this. It will be good to put it in words: ‘I am so happy today.’ Feel it spreading like a perfume all over your body. It enters your throat, then to the chest and other parts and the body feels cool and content. Enjoy this feeling. Be happy in that moment, and make that happiness a door. Then you are changing the mind, and you will start accumulating happiness. Your mind will turn positive, and the same world will look different. You have to gather satisfaction drop by drop like the honey bee gathers honey from the flowers. Each incident can give you some drops of satisfaction if you know how to look. Be filled with it, taste it, and allow it to happen to your whole being. Be one with it. The fragrance of it will follow you. It will go on resounding within you the whole day and will help you to be more positive.
TOI,New Delhi

Tuesday, July 15, 2008

SUUNA

SUUN NA
Everything in life is temporary...
Darkness of the night or brightness of the day.
Even sunrise is temporary... And so is sunset.

Everything just passes by...
But the Love of God remainz!!!


see, what a wonderful and happy couple are they (with blancket)

Ka it mama Ka Pi Chingkang tuni Dt.15/07/2008 in tami leitung nuasie in ahing peisanta hi. Tuni'n kei leh ka Innkuon te Delhi khopi a, a nuasie Atu-Atate leh A It mama a Pasal Ka Pu Khupsuanpau, Kullian Hausapu ka suunpi na uh lientah ka thon uhi.

I bieh Pa Pasien in HAMUONNA hing pe ta hen. AMEN

Friday, July 4, 2008

THE KEY TO YOUR SUCCESS LIES WITHIN YOU

THE KEY TO YOUR SUCCESS LIES WITHIN YOU
By Joe D
The word success means a lot of different things to different people. It's something that we dream about, but do we really know what it is? That is the first question you should ask yourself if you want to be successful. What does success mean to you? Most experts agree that visualizing what we want to accomplish is one of the best ways to prepare ourselves for the situations that we may encounter on our road to our dreams. If you don't even know what success looks like to you, then you can't really visualize it, can you?
The first key to achieving your dreams and being successful is defining what success means to you. To some people success means owning their own business. For others it's owning their own home. For some it's having a million dollars, and the list goes on. Once you're able to define what it means to you, success becomes easier to achieve. Now that you have that knowledge of what you want your destination to be, you can focus your efforts on getting there. A lot of times people complain about being unhappy, but don't even know what it would take to make them happy. Unless you spend the proper time analyzing what you really want, your chance of being truly happy is slim.
In our lives we face tough decisions, and a lot of times it means that we have to make difficult choices and compromise our wants for our needs. These challenges and obstacles are what build character in a person and keep them driven to succeed. If you look at the life stories of other successful people, you'll notice that all of them have faced (and eventually overcome) struggles. There's a reason they say nothing worth having ever comes easy. Otherwise everyone would be happy. One of the biggest reasons people get off track is because they give up too quickly. Rarely do our attempts at something new result in instant success. Those with the will and determination to push through are the ones that get rewarded in the end.
The key to achieving your success is to find a way to balance the necessities of your now with the excitement of your future and to keep your eyes on your dreams through the peaks and valleys of the journey. Few people are allowed the freedom to go after their dreams without having to worry about making ends meet in the meantime. So what does it mean for you? It means that more than likely you will have to work twice as hard to reach your vision of success. Balancing your "normal" life with trying to build your "dream" life is a challenge that a lot of people have a hard time handling. It can be rough on you and rough on your family. That's why having a strong support system of family and friends is crucial to your ability to succeed.
Finding success in your life lies within yourself. You are the one that defines success, and you are the one that must show the leadership, will, determination, and passion to see it through. While we lean on our family and friends for support, that support is only in support of our own strength. The great thing about following your dreams is that most of the time it shouldn't feel like work. Use the excitement to get you going, and the steady progress you see to keep you strong during tough times. In the end, you hold the key to your own success. There is a lot of opportunity out there to do just about anything, don't hold your life back from being everything it could be.
source: www.successground.com

TASTE THE BLISS OF LIFE

Everything in life is temporary...

Darkness of the night or brightness of the day.

Even sunrise is temporary... And so is sunset. If things are going bad ...

It won't last forever And remember
the everlasting joy that comes from the Lord
may be the flame in your heart ,that
will keep you warm in those cold nitez..
Everything just passes by...
But the Love of God remainz!!!

Have a beautiful day!
Much Love

Every morning leave your worries outside the gate because that's where they pick up the garbage.

Have a Smiley Day ahead.

Saturday, April 26, 2008

KAPU KHAMDAL TANGTHU TOMKIM

PU KHAAMDAL DOPMUL:
Ka PU Khamdal minunnem, lawm-le-guol khawldan siem mama a nahi hi. Zogal, 1917-1919 lai in Zogal dou in ana pang hi. Nikhat Singngat kulpi en in a lawmpa toh a kuon ua, Kulpi en a adah lai un, Mangkang Sepaih (British Army) ten gal a pan ana kap ua, alawmpa pheipi a kap tongsah ta uhi. Ama jong a china diing dang um nonlou ahimanin, alampa a popai a , a khuo uh (Nahdai) tan a tunpi hi.
Nikhat a lawmpa Tuangin to gam a vavah uleh Humpi Nelkai nupa in Sazuh khat ana ne uh a tuah ta ua, Pu Tuangin ana tang pang in, aman’n tempawng toh a nua a zui a, humpi in anangih leh, aman’n kappa tapa-Hanthual tapa chi’n kitom in a kiminsiel a, khumi’n humpi a tai a , a lawmpa in ana kap a, tuami Humpi Nelkai a man ta hi. Tami a sa matna uah tambang in la khat a phuo uhi.
# Namtem tawi a, siallou dangleem, Kei pawh ngalliem kisa’ng e. Sangmang nuazui, kawlchieng phu e. Sumtuol ah laam tang kai e. Zogal venjou 1921 in Nuamzaching toh a kiteeng ua, tapa ni; Pumjagin leh Vialzahau leh numei ni: Thongchin leh Chingman anei hi. Hunchi khat in, a U … toh Zielna Khuo a sat ua, Silana khuo a tuni in a damthei ta si a, a damlou lai in tambang la a phuo hi.## A khu lenvui a kai zong in, Suan vontoawi ka zaulou e. Hing lel ve ua, khjuo kim guol aw, Kamkei bang giel sa hi’ng e.Tambang hinkhuo a jahjou in Sialna khuo ah 1949 in ahing na mualliam san ta hi. Tami kum ma in a zi Nuamjaching in jong a it atate nuasie in ahing na mualliam san hi.


A TAPA TAHPEN PUMJAGIN:
Pu Khamdal tapa tahpen Pumjagin 1923 kum in a pieng hi. A pa mabang in a neulai a pan mitaima tah ana hi hi. A Nu leh A Pa in Japan galjou in, meng nuasie ahimanun genthei tah in ana khosa uhi. Pumjagin pen nasephat leh kukal mama ahijieh in a naute teng toh Siela khuo ah, koima neh leh tah eng tuomlou in ahing khosah tou uhi. Mithapha leh duangching, melhoi mama ahi natoh, Japan gal jou in sepaih ding in sorkar in anachiel ua. Hinanleh, a ma nuam nanleh, a Pu in a naute meng nalai teng a nuasie ding ana phasah sih hi. Tuathamlou in, Pupa dan a tapa tahpen in Innpi nuasie in galpot ding pen ana ngaithei sih ua, ana phal mong mong sih hi. Tuajou sotlou in summet j(business) bawl a Teddim, Falam, Khalkha khuo, leh Bangladesh, India-Assam tah summet bawl in a tuan suah hi.
A tangval lai in Nungah ngai leh laphuo a hat mama a, tambang in nungah kaht la a phuo hi.
# Pal a gual leh MangngaihChing sieng Pheiphung suon tutvum vakhawl ta’ng e; Pallua chia lel ding hilou, Suanboi a tuong tuibang luan nuom e..
Kum 1952, July, 17 niin Nengzavung toh a kinung uhi. Thau a dei mama a a u Ngaizachiin pasal Thangkhochin toh Phaipi(Imphal) ah a vangaituo uhi. Zuumpi(Office) a kai chieng un mi umte a lien thei mama a, ama zawpi a U Thangkhochin a memg noukhat ahiman in mi lah a a hamwthaw mama a, a Zuum (office) kaina ua tambang in la a phuo hi.
## Chinthu zatam a ngaitua ding vaimang lai ah, Masuan Chin mel neu e, Sienmang aw ! Lungdei khawl chiang, tuangtunna di’n, Tung Pasien leh Chin chinthu hi e..
Kum 1958 in Sialna khua apan in Khienglam khou a a lal a , vangsiet um tah in August, 5, 1961 ni in a zi Nengzavung in a shisanta hi. Azi Nengzavung toh ta pasal 2(ni) leh numei 2 (ni) a nei hi. Azi in nau neu nausie ahiman in, zankhat tambang in al a phuo hi.

# Selung siel ing zalkhun tung ah, Zanchiang zang Vaiva ham tongluang e. Khangthei louleng, zalkhun tung ah,Vonsen mai maw’ng e, tuun in henem aw
A Lungleen Niin tambang la aphua hi.

@ Suni tumkuan he hing nemding, Vangla a khawl chin-leh-tuoi, Vang kungngai mubang lian sengseng e. Chin-le-tuoi lah galdot a zal, Angkawi zua chi’n tuun Ching aw chi’ng e.
February, 18, 1963 in Chingnaginiang toh a kinung a, ta pasal 4 leh numei 3 anei hi. Pumjagin pen mi chithei leh mi thutah ahi jieh in Hattuom lang a sumkem tu in a pangden kei hi. Mi thahat leh taima ahi jieh in mite sang in Singtang lou ahou lien jotham a, Zanglou mi a sang a lienjo a anei hi. Tuithul loujau phaipheng pi, tempong toh siembhang jang in A zi Chngngainieng toh janglou lienpi khat ana satdoh hi. A ngai mama a zi aphuana la:

$$ A sing hi aw munzang lai ah,Limlian gam mawngsing hi aw Niang aw.
Zuang leng Phualva tulga lawmbang nalim ah, Kei khawlvang niang aw e..
Khienglam khuo ateng sung un, Pasien guoljolna, bu-leh-bal, khachi, vaimim, ankam tang pang dimlet in ana nei jing hi. Tua leh khal in mite sohpen leh Nungah Tangval kholmum pen ahi.
Kum 1979 in A Tate maban khualna in Lamka ( Zomi Colony) ah ahing pem lut ta a, Kheinglam Innpi pen Zomum a atualut ta hi. A tapa tahpen Dalzahau in Munsif Court ah Kumpi kna sem in a um a, hinanleh, 1982, March, 1 ni in tahsa damlouna jieh in ahing shita hi. Tuamin in a tapa sepna ah Die-Harness in Mumsif Court a tehnua in Peon in a vasem hi. Zuum(office) a kaina tambang late a phuo hi.
$ Tumbang vuai kuon von banzal pebang ka zil, Lun banzal siemsil hing ging lenlen ngai aw e. Pebang zil lun tong naubang sang Ka san tuibang leluon khielkhiel e.
$$ Tumbang vuaikuon, Von banzaal pebang ka zil, Vanmang baanzal siamsil Lawngging zel e, ngai aw e.
Siamsil lawg ging, Tong kaluan leh, Zoudam tuibang le luan kha veng e. Kum 12 jou Tarik March, 2004 kum in a tapa Dalzahau mualsuong a doh in, a lim kilomtah mai a mualsung tung a tuangsah in tambang in la aphua leu leu hi.
@ Khomuol lum suong dawtam tungah,Von aw na meel Va bang tuong hi e. Theisen an lawm hing jing zinte Lugdei houlung na kumpi ve aw.
Pumjagin ahileh louhaw hat mama mi ahia, khanglui lai hileh tang-ai thei dinmun a dinmum a ding gige mi ahi. Mi hase bai mama khat jong ahia, a zi Chingngainieng toh nikhat kilung nopmo in tambang in la aphuo hi. !! Tumbang vuaikuan, sumbang nangnaul Siangmang mai ahi, tongchiam na, Niang aw, theilou maw. Niang aw theilou maw, Phamta leng suun naubang in nahing kaa ngam nadiei ? Nieng aw e. Angai mama a Zi : #A sing hi aw munzang lai ah,Limlian gam mawngsing hi aw Niang aw. Zuang leng Phualva tulga lawmbang nalim ah, Kei khawlvang niang aw e.
A laphuo dang dang te.
1. ATUPA GINZAKAP A PHUOHNA :
#Sangkap gel a chinglou napi, Katuai vontawi Ginzakap Pu hi mel ing e.
Sangkap gel ching Ginzakap Pu, Mamaw tangbang hingdam teitei aw.
2. ATUNU GINSUANCHING A PHUOAHNA;
#Tun-sih, Zua-sih lumbang kang sun, Mangpupa mubang kungngaina lianseng sang e.
Ki henemna khaubang sutsiam, Von Niang vontawi Ginsuanching aw e.
3. ALIM (photo) A PHUAH NA:

#Kapham nuachia he lungzuang zong, Luanhi kailou ding, Duangsua pallou henem tutkhol e.Duongsuo pallou hekhuo tutkhol, Chin-le-tuoi aw, Melmu kidang tuam deudeu veng aw e..
4. NUNGAH LEH TANGVAL TE LA;
#Theisen gualtoh ngabang lenlai, Vang mubang in ken ngai na veng e.
I lenlaite lunging eel lei, Lungzuang kei muanmo na hi e.
5. SIELNA A TENLAI A LATE:
#Kawlchiang masuan na Singnuai ah, Chiin toh sangmang kasial nunuam e. Chiin toh Sangmang kasial nunnuam, Khomual Han zai katawi nunnuam e..
6. NAUTE KUNG DELHI ZINNA LA
#Agam vangla mualzatam, Seenlai jomte ngaina’n, Ga-thaang bang a Ka vezel aw e.
I ki ngaina tutan then mo, Damtui kulthuh lailu bang kiamthei kei, Ngainou aw e..
7. KHOLUITE PHUAHNA:
#Pianna zougam lei nunnuam zong, Mualdawn Zouheisa bang kitawi aaw e. Mualdawn Zouhiesa bang kitawi zong, Muisi bang tutan namlai e.
8. DELHI AHONA AZI CHINGNGAINIENG APHUAH:
#Angkawi lungmawl nem nading, Vaimang baanzal Vanleng tung tuangkhom vai Kangchi ngai aw e. Vanleng tungtuang, Sunni kimchiang, Delhi tuangtung, Lunglai ga mungbang khau nalai e.
9. VANLENG TUNG A APHUAH’
#Vonteng komding Vantham zawl ah, Thelva bang lamkoi ing, Nieng aw e. Sianmang Tongsua, Sumbang tuahna, Thesolonika bung 4:17, Vantham zol melmu’ng e ngai aw.
10. DREAMGIRL(MELHOI LIANU) LA
#Kazaal mang a khawlpi,lungtua kamu ngainou nahi koi aw e,
Khang theilou a samgi bang khente bang, Ngainou nahi keei aw e..
11. SIALNA A A ZUNEH LAI A PHUA;
#Kei lah ningneh tai khovah, Chiam koi lah khangthei lou taven maw lawm, Khangthei lou a, Suandamtui suang tah la in kawi hei taven maw lawm.
12. NILUM AWINA LA
#I Von sausuan atung sang ah, Suun nitum chiamzel ing, ngai aw e.. Suun nitum chiam, khattang tutkhawl, Tunsah ningbang, ngui veng aw ngai aw e..
13. LOUHO HATNA LA:
#Tutkawl tawi hiembang hat lua lawm, Kumchin missing khomual suah lawm aw, zumhuai e. Kumchin missing khomual suah lawm aw, Zumhuai. Theilou sing tunnu kung ah, gam huiva bang mau zong zumhuai.
14. TUIDAM NUNGAH TE TOH KIPHUOHNA:
#Pasal: Nikhat melmu tongsaan hounuam Na melhoi ching nuam ing lawm aw e.
Nungah: Melhoi chin ah taang nung lailen, Ken hing le chi’n, nuam ing lawm aw e.
15. A SANGGAMNU THONGCHIN ZUHUAN KHUM A PHUAHNA:
#Katuai ningsah khuai bang khumnou, Ka lunglai mangbang hing ziel kei e. Vabang piln’ang ka chi vang in, Ningzu bel a ka lengkuai Zangvai vabang pilna mel ma’ng e.
By: HaulianKap Suantah, ksuantah@gmail.com

Friday, March 14, 2008

JOB OPPORTUNITIES IN INDIA IN 2008

One million new jobs in India in 2008: Survey Mon, Mar 10 01:21 PM
It is good news for those fresh out of college or for those who are keen for a job change, as a leading HR consultancy firm has predicted one million new jobs in India this year.
Ma Foi Employment Trends Survey (METS), conducted by Ma Foi, one of India's largest HR consultancy firm has predicted a three per cent increase in employment in 2008.
The largest chunk of the new jobs according to the survey would be generated by hospitality sector which is riding high with the tourism boom in the country.
"The Hospitality sector will generate the maximum number of employment in 2008. 426,668 jobs are going to be generated by the Hospitality sector. This sector is closely followed by Health at 295,829 and Education Training & Consultancy at 166,005," says the survey.
It adds that an estimated USD 11.41 billion is expected to be seen in the Hospitality sector in the next two years and that India is likely to have around 40 international hotel brands by 2011.
"The boom in the tourism industry has had a cascading effect on the hospitality sector, which was a result of the increase in the occupancy ratios and average room rates. With the demand continuing to surge, many global hospitality majors have evinced a keen interest in the Indian hospitality sector," says K. Pandia Rajan, Managing Director, Ma Foi Management Consultants Ltd.
While, IT and ITES sector continues with high growth in recruitment at 7.3 and 7.2 per cent, the survey says that it is the Health sector which shows the highest growth in recruitment at 8.9 per cent.-

ZouWorkShops

Friday, March 7, 2008

A brief Story of Pumzagin Dopmul- By Hauliankap Suantah

Ka Pu. Khamdal:

Ka PU Khamdal minunnem, lawm-le-guol khawldan siem mama a nahi hi. Zogal, 1917-1919 lai in Zogal dou in ana pang hi. Nikhat Singngat kulpi en in a lawmpa toh a kuon ua, Kulpi en a adah lai un, Mangkang Sepaih (British Army) ten gal a pan ana kap ua, alawmpa pheipi a kap tongsah ta uhi. Ama jong a china diing dang um nonlou ahimanin, alampa a popai a , a khuo uh (Nahdai) tan a tunpi hi.

Nikhat a lawmpa Tuangin to gam a vavah uleh Humpi Nelkai nupa in Sazuh khat ana ne uh a tuah ta ua, Pu Tuangin ana tang pang in, aman’n tempawng toh a nua a zui a, humpi in anangih leh, aman’n kappa tapa-Hanthual tapa chi’n kitom in a kiminsiel a, khumi’n humpi a tai a , a lawmpa in ana kap a, tuami Humpi Nelkai a man ta hi. Tami a sa matna uah tambang in la khat a phuo uhi.

# Namtem tawi a, siallou dangleem,
Kei pawh ngalliem kisa’ng e.
Sangmang nuazui, kawlchieng phu e.
Sumtuol ah laam tang kai e.

Zogal venjou 1921 in Nuamzaching toh a kiteeng ua, tapa ni; Pumjagin leh Vialzahau leh numei ni: Thongchin leh Chingman anei hi. Hunchi khat in, a U … toh Zielna Khuo a sat ua, Silana khuo a tuni in a damthei ta si a, a damlou lai in tambang la a phuo hi.
## A khu lenvui a kai zong in,
Suan vontoawi ka zaulou e.
Hing lel ve ua, khjuo kim guol aw,
Kamkei bang giel sa hi’ng e.
Tambang hinkhuo a jahjou in Sialna khuo ah 1949 in ahing na mualliam san ta hi. Tami kum ma in a zi Nuamjaching in jong a it atate nuasie in ahing na mualliam san hi.

A TAPA TAHPEN PUMJAGIN:

Pu Khamdal tapa tahpen Pumjagin 1923 kum in a pieng hi. A pa mabang in a neulai a pan mitaima tah ana hi hi. A Nu leh A Pa in Japan galjou in, meng nuasie ahimanun genthei tah in ana khosa uhi. Pumjagin pen nasephat leh kukal mama ahijieh in a naute teng toh Siela khuo ah, koima neh leh tah eng tuomlou in ahing khosah tou uhi. Mithapha leh duangching, melhoi mama ahi natoh, Japan gal jou in sepaih ding in sorkar in anachiel ua. Hinanleh, a ma nuam nanleh, a Pu in a naute meng nalai teng a nuasie ding ana phasah sih hi. Tuathamlou in, Pupa dan a tapa tahpen in Innpi nuasie in galpot ding pen ana ngaithei sih ua, ana phal mong mong sih hi. Tuajou sotlou in summet j(business) bawl a Teddim, Falam, Khalkha khuo, leh Bangladesh, India-Assam tah summet bawl in a tuan suah hi.

A tangval lai in Nungah ngai leh laphuo a hat mama a, tambang in nungah kaht la a phuo hi.

# Pal a gual leh MangngaihChing sieng
Pheiphung suon tutvum vakhawl ta’ng e;

Pallua chia lel ding hilou,
Suanboi a tuong tuibang luan nuom e..


Kum 1952, July, 17 niin Nengzavung toh a kinung uhi. Thau a dei mama a a u Ngaizachiin pasal Thangkhochin toh Phaipi(Imphal) ah a vangaituo uhi. Zuumpi(Office) a kai chieng un mi umte a lien thei mama a, ama zawpi a U Thangkhochin a memg noukhat ahiman in mi lah a a hamwthaw mama a, a Zuum (office) kaina ua tambang in la a phuo hi.
## Chinthu zatam a ngaitua ding vaimang lai ah,
Masuan Chin mel neu e, Sienmang aw !

Lungdei khawl chiang, tuangtunna di’n,
Tung Pasien leh Chin chinthu hi e..

Kum 1958 in Sialna khua apan in Khienglam khou a a lal a , vangsiet um tah in August, 5, 1961 ni in a zi Nengzavung in a shisanta hi. Azi Nengzavung toh ta pasal 2(ni) leh numei 2 (ni) a nei hi. Azi in nau neu nausie ahiman in, zankhat tambang in al a phuo hi.

# Selung siel ing zalkhun tung ah,
Zanchiang zang Vaiva ham tongluang e.
Khangthei louleng, zalkhun tung ah,
Vonsen mai maw’ng e, tuun in henem aw

A Lungleen Niin tambang la aphua hi.

@ Suni tumkuan he hing nemding,
Vangla a khawl chin-leh-tuoi,
Vang kungngai mubang lian sengseng e.
Chin-le-tuoi lah galdot a zal,
Angkawi zua chi’n tuun Ching aw chi’ng e.

February, 18, 1963 in Chingnaginiang toh a kinung a, ta pasal 4 leh numei 3 anei hi. Pumjagin pen mi chithei leh mi thutah ahi jieh in Hattuom lang a sumkem tu in a pangden kei hi. Mi thahat leh taima ahi jieh in mite sang in Singtang lou ahou lien jotham a, Zanglou mi a sang a lienjo a anei hi. Tuithul loujau phaipheng pi, tempong toh siembhang jang in A zi Chngngainieng toh janglou lienpi khat ana satdoh hi.

A ngai mama a zi aphuana la:

$$ A sing hi aw munzang lai ah,
Limlian gam mawngsing hi aw Niang aw.
Zuang leng Phualva tulga lawmbang nalim ah,
Kei khawlvang niang aw e..

Khienglam khuo ateng sung un, Pasien guoljolna, bu-leh-bal, khachi, vaimim, ankam tang pang dimlet in ana nei jing hi. Tua leh khal in mite sohpen leh Nungah Tangval kholmum pen ahi.

Kum 1979 in A Tate maban khualna in Lamka ( Zomi Colony) ah ahing pem lut ta a, Kheinglam Innpi pen Zomum a atualut ta hi. A tapa tahpen Dalzahau in Munsif Court ah Kumpi kna sem in a um a, hinanleh, 1982, March, 1 ni in tahsa damlouna jieh in ahing shita hi. Tuamin in a tapa sepna ah Die-Harness in Mumsif Court a tehnua in Peon in a vasem hi. Zuum(office) a kaina tambang late a phuo hi.

$ Tumbang vuai kuon von banzal pebang ka zil,
Lun banzal siemsil hing ging lenlen ngai aw e.
Pebang zil lun tong naubang sang
Ka san tuibang leluon khielkhiel e.

$$ Tumbang vuaikuon, Von banzaal pebang ka zil,
Vanmang baanzal siamsil Lawngging zel e, ngai aw e.

Siamsil lawg ging, Tong kaluan leh,
Zoudam tuibang le luan kha veng e.

Kum 12 jou Tarik March, 2004 kum in a tapa Dalzahau mualsuong a doh in, a lim kilomtah mai a mualsung tung a tuangsah in tambang in la aphua leu leu hi.

@ Khomuol lum suong dawtam tungah,
Von aw na meel Va bang tuong hi e.
Theisen an lawm hing jing zinte
Lugdei houlung na kumpi ve aw.

Pumjagin ahileh louhaw hat mama mi ahia, khanglui lai hileh tang-ai thei dinmun a dinmum a ding gige mi ahi. Mi hase bai mama khat jong ahia, a zi Chingngainieng toh nikhat kilung nopmo in tambang in la aphuo hi.

!! Tumbang vuaikuan, sumbang nangnaul
Siangmang mai ahi, tongchiam na, Niang aw, theilou maw.
Niang aw theilou maw,
Phamta leng suun naubang in nahing kaa ngam nadiei ?
Nieng aw e.
Angai mama a Zi :

A sing hi aw munzang lai ah,
Limlian gam mawngsing hi aw Niang aw.
Zuang leng Phualva tulga lawmbang nalim ah,
Kei khawlvang niang aw e..

A laphuo dang dang te.

1. ATUPA GINZAKAP A PHUOHNA

Sangkap gel a chinglou napi,
Katuai vontawi Ginzakap Pu hi mel ing e.
Sangkap gel ching Ginzakap Pu,
Mamaw tangbang hingdam teitei aw.

2. ATUNU GINSUANCHING A PHUOAHNA;

Tun-sih, Zua-sih lumbang kang sun,
Mangpupa mubang kungngaina lianseng sang e.
Ki henemna khaubang sutsiam,
Von Niang vontawi Ginsuanching aw e.

3. ALIM (photo) A PHUAH NA

Kapham nuachia he lungzuang zong,
Luanhi kailou ding, Duangsua pallou henem tutkhol e.
Duongsuo pallou hekhuo tutkhol,
Chin-le-tuoi aw, Melmu kidang tuam deudeu veng aw e..

4. NUNGAH LEH TANGVAL TE LA;

Theisen gualtoh ngabang lenlai,
Vang mubang in ken ngai na veng e.
I lenlaite lunging eel lei,
Lungzuang kei muanmo na hi e.

5. SIELNA A TENLAI A LATE:

Kawlchiang masuan na Singnuai ah,
Chiin toh sangmang kasial nunuam e.
Chiin toh Sangmang kasial nunnuam,
Khomual Han zai katawi nunnuam e..

6. NAUTE KUNG A AVA ZINNA LA

Agam vangla mualzatam,
Seenlai jomte ngaina’n, Ga-thaang bang a
Ka vezel aw e.
I ki ngaina tutan then mo,
Damtui kulthuh lailu bang kiamthei kei,
Ngainou aw e..

7. KHOLUITE PHUAHNA:

Pianna zougam lei nunnuam zong,
Mualdawn Zouheisa bang kitawi aaw e.
Mualdawn Zouhiesa bang kitawi zong,
Muisi bang tutan namlai e.

8. DELHI AHONA AZI CHINGNGAINIENG APHUAH:

Angkawi lungmawl nem nading,
Vaimang baanzal Vanleng tung tuangkhom vai
Kangchi ngai aw e.
Vanleng tungtuang,
Sunni kimchiang, Delhi tuangtung,
Lunglai ga mungbang khau nalai e.

9. VANLENG TUNG A APHUAH’

Vonteng komding Vantham zawl ah,
Thelva bang lamkoi ing, Nieng aw e.
Sianmang Tongsua, Sumbang tuahna,
Thesolonika bung 4:17,
Vantham zol melmu’ng e ngai aw.

10. DREAMGIRL LA

Kazaal mang a khawlpi,
lungtua kamu ngainou nahi koi aw e,
Khang theilou a samgi bang khente bang,
Ngainou nahi keei aw e..

11. SIALNA A A ZUNEH LAI A PHUA;

Kei lah ningneh tai khovah,
Chiam koi lah khangthei lou taven maw lawm,
Khangthei lou a, Suandamtui suang tah la in
kawi hei taven maw lawm.

12. NILUM AWINA LA

I Von sausuan atung sang ah,
Suun nitum chiamzel ing, ngai aw e..
Suun nitum chiam, khattang tutkhawl,
Tunsah ningbang, ngui veng aw ngai aw e..

13. LOUHO HATNA LA:

Tukawl tawi hiembang hat lua lawm,
Kumchin missing khomual suah lawm aw,
zumhuai e.
Kumchin missing khomual suah lawm aw,
Zumhuai. Theilou sing tunnu kung ah,
gam huiva bang mau zong zumhuai.

14. TUIDAM NUNGAH TE TOH KIPHUOHNA:

Pasal: Nikhat melmu tongsaan hounuam
Na melhoi ching nuam ing lawm aw e.
Nungah: Melhoi chin ah taang nung lailen,
Ken hing le chi’n, nuam ing lawm aw e.

15. A SANGGAMNU THONGCHIN ZUHUAN KHUM A PHUAHNA:

Kautai ningsah khuai bang khumnou,
Ka lunglai mangbang hing ziel kei e.
Vabang piln’ang ka chi vang in,
Ningzu bel a ka lengkuai
Zangvai vabang pilna mel ma’ng e.


Digitalised by: HaulainKap Suantah

Pu SUANTAH LEH HAHTE KHANG SUINA- Pa Kaikhohau, Zogam


PU SUANTAH LEH HAHTE KHANG SUTNA



KHUL KICHI KHU

Pasien bawls munkhat ah Lei kawhawm Suangphengpi’n asit their KHUL kichi kaht ana awm hi. Tam Khul Sunghah Pu Songthu Pu Songza Pu Zahong leh Pi Neemniah,( Meemniah kichi Numei Kaunei kaht ahi) ana teng ta uhi. Ni khattanggam sat ding ahing vaihawm ta ua, hinanleh Pi Neemniah peen Kau nei ahi manin nusiadap asawm uhi. Pi Neemniah nausea asawm ziah un,betang ahing ui ua ( ahuan ua) amit mit chiang ua, tungam zuan ding in avaihawm uhi. I Pute Songthu Songza leh Zahong in Beli tang a ui ua, Amin hading in Pi Neemniah Bepi tang a uisah uhi.



Beli tang uitenga aminin akisachiat ua, Khul Kotkhah Suangphengpi Va keengsang khat in hongin akeengin adohi Khul kotkhah akihon bepin Pu Zahong lambai in a Phaipi hipthum ahip in aluvum ah akhu a a Phaipi sunga a hiamtua Namsau alu vum a Phaipi tungah Suangin ma ahing kai a, Khul apatin tunggam ahing zuan uhi. Pampi a papeina uah Humpi nelkai leh Gul Ngongsan gamtana Pu Zahong in aluvum ah a puah Namsau toh Humpi Nelkai te leh GulNgongsan te aban ban in avattan sieng hi.



Tualeh Pi Neemniah in Songthu,Songza leh Zahongin hing nuasia ta chi atheibep in Asiaphiu ( Buhtep chieng a Zabel holna siaphin) in Khul kotkah suangpi avut hawm a Songtu, songza leh Zahong Kei Bepi tnag nei uisah ua, noma tengin Beli tang nakihuan ua , nei nuasie uh, nagong nadang uh nakhat heh aw, ching a gau samta hi. Tuachin I PUte DAwi haing komkal a suahta in Tunggam ahing tung ta uhi. Tung gam ahing tung un adang uh hing tah ta in, tui donding asui uleh a muzouta sih uhi. Tui mujoulou a munzang khata ahing tkhawl uleh Hanha kic Vasa chikhat hing leng in atung zawn uh ahing tugh tah in aha ahing thing leh Tuimal (drop) ahing phit sipsep hi. Khumin I puete un “ Tamva hing kipatna ah Tui awm va chin ahing sui uleh TUIVAMIT kich TUI vei kilkel khat ahing muta uhi. Tui amu tah uh, mipi tuiduh dangtah te ahing baw pialpual ua, Pu Zahong in mipi te kungah hoitah in don navai hichi sih un, chia ahiamtua Namsaua mipi ahing vauleh vang siat awmtah in Nupi Gai lai khat ahing dawt kha a amun a Nupinu ashi tahi.

Pu Songthu, songza leh Zahong hah leh Suan Chimmuai anteengta lah ah pu Zahong apata lengkhia Zou kichint eng Tam teng ahi uhi:

1. Manlun

2. Mantuang

3. Lianzaw

4. Suantah

5. Tungnung

6. tungdum

7. Samte

8. Agaal

9. Phiamphu

10. Taithul

11. Mate

12. Manson

13. Mangvung

14. Tawtah

15. Munlua

16. Miinvah

17. Innpi

18. Thangnawh

19. Biangtung

20. Khawlawn

21. Hanglua

22. Lawihaw

Tam a tung a teng Chimnuai khua a ateng ua, tam anei a bang in panmun anei chiet uhi.

1. Manlunpa Hausa in a pang hi

2. suantahpa Mantri in a panghi.

3. Samte pa Taangtawh in apang hi.

4. Lianzawpa Siempu in a pang hi.

5. Phiemphu pa Sie kheng in apang hi.

6. Taithul Pa Khuangkha in apang hi.



Chimnuai a ateng laiun Bu leh Baal ahoi mama a, Baalpi pum khat Pasal khat Puahkhop apha a kichi hi. Tam Chimnua khau a atenlai un, KHUL apata ahing pei ua, Pi Neemnia in a Gau sapnate sawngin Pu Zahong a Gong ahing na a Siempu Lanzaw pan’n athoi leh adam pai hi.

Pu Manlun in Chimnua aten lai un Pu Samte Pa Taang ai na a Pu Manlunpa in Khul apata tunggam ahing sat uh la aphua na.

1. Kapian main ami singta

Apiang kawi ma awmlo e;

2. Luntawi khangtam bang kileh ing

Tungchiang vangkhau sat ing e;

ZOU SUNG A PHUNG AWM TENG

( ZOU KICHI TENG)

1. Manlun

(a) Mantuang

(b) Mangvung

(c) Mandsong

(d) Matmang

(e) Geplep

(f) Bawnghu

(g) Hangvung

(h) Hangpa

2. Lianzaw

(a) Lianthang

(b) Dialap

(c) Vamim

(d) Beelpi

3. Suantah

(a) Dopmul

(b) Muammul

(c) Mulpi

(d) Hawlhang

(e) Kunhen

(f) Hanthual

(g) Guizo

4. Samte

(a) Malneu

(b) Jawnggil

(c) Selthuam

(d) Ngaman

(e) Sachia

5. Phiamphu

(a) Pangzang

(b) Lamsah

(c) Lamhang

(d) Mokap

(e) Beelto

(f) Tungkua

6. Agaal

(a) Pape

(b) Thangnam

7. Taithul

(a) Kamkhaul

(b) Thangsieh

8. Innpi

(a) Khawdai

(b) Phaipi

9. Khawlawn

10. Munlua

(a) Naulah

11. Minvah

12. Tawtah

13. Lawithaw

14. Tungnung

(a) Tungdim

(b) Ngenthang

(c) Nitson

(d) Daijang

(e) Kawngsau

(f) Tunglut.

15. Thamgmawh

16. Mate

(a) Laangsun

(b) Seilai

(c) Holim

(d) Thathil

17. Hanglua

18. Biangtung.



PU SUANTAH HAH LEH SUAN TE



Chimnua khua ateng sung ma un Pu Zahong in atate teng zi leh pasal a guan siengjou in a sihta hi. Pu Zahong sihjo nua in PU Suantah a zi atate, akua leh atui toh nuamtah in ateng tou den hi. Pu Suantah in ta Pasal Li (4) anie hi.

1.Pu Nge ngu - asuan leh hahte Sihjang te hi.

2.Pu Neilut - asuah leh hahte Pu Muamul apat a pieng teng ahi.

3.Pu Daitawng - tuin Zihjang gam a umte ahi uhi.

4.Pu Vanglua. - tua khaute kichi a kikhai khom tea hi.

Pu Suantah atate ji a guatchiet jou sawtlou in Phaiza Khuo a ashita hi.















PU SUANTAH SIHTHU



Pu Suantah pen Phaiza khua a Hausa ahia, Ama pen aduang sau, mithagol leh mulhau mama ahi , akeng phang dong in a mul a po hi.

Pu Suantah Phaiza khua Hausa a pan lai tahin Salian-Tangseu akai hi. Salieng va puah ten, Asasem na ding Tem, Asa koi nading Law asa khil nading Siatul tawh apuah jel uhi. Nikaht Gangte Pasal kaht in Sazuh talk hat amna a asa liang Pu Suantah inn ah ava puoh hi. Khumin Pu Suahtah in ‘ Na salieng beh lah na hing tut in, hei e nas koi nading, heimi ahiai nasa sem nading Tem? Hei e nasa khilna ding Siatul ? chin ana dong tahi. Khumin Gangte pasal pan ‘Bang ding a Salien na kai beh phasa lo a, alaw , atem atul na chi nahlai va set amah ?’ achi hi. Tuabep in Pu Suantah in jong ‘ pei in len, nas koi nading Law, na sa at na ding Tem, nasa khil na ding Siatul va kilah taw’ achi hi. Gangte Pasal pa jong achimo –ajum man in “ Hi aw nas kawi nading chienag, na sat at nading Tem na sa khil nading jSiatul ching asaliang in Pu Suantah thum vei tah asat thawp a tuabepin kumin mumah Pu suantah ashi den tahi.



PU NEILUT TANGTHU



Pu NEILUT a upa NGE-NGU tawh aki hasiat sua ua, Chiimnuai khua ah a inn tuan a a upa’n bangman a inn tuan vateh sih hi. Ta pa thum a neia a , A min uh:- 1. Neizo 2.Nemneng, 3.Thangsoi ahi uhi.



Pu NEILUT pen tangkhat hinan leh koi ma nei sa a deigaw tuam sih hi. Koi ma neisa deigawlo ahimanin atapa tapen min NEIZO in aphua hi.



1. Pu Neizo pen pu Muammul hahte jungpi ahi.

2. Pu Nemneng pen Leisel te jungpi ahi.

3. Pu Thangsoi pen Baite te pujung ahi.

PU NEIZO TAANGTHU



Pu Neizo anu leh aji toh inn asuanghi………..tampi khat anei hi. Hinanleh Mipul ….thumvei ana tuan khah jiah in, atate teng ashi siang a, atumpen pen:GENZO beh beh ana suah tahi. Pu Neizo pen mi lah a tang khat nanleh mi doh leh suan mama ahimanin atapa min Genzo chiin ana vaw hi.



PU GENZO THU



Pu Genzo pen akhantungto tahin apil ma ma a, athagum jong ahat a,neh leh tah, nei leh lam koi ma a eng sih hi. Sa jong aman thei mama hi. Atate teng ashi thu thua, atapa tapen MUANMUL beh toh inn asuang hi. Ni khat Pu Genzo achi ana ta-a,agim mama hi. Tua bep in akhua te’n “Inn Sung Dawi sial khat in Kapu-Kapate innsung dawi kithoi lechin dam va the” achi uhi. Pu Genzo Kapu-Kapate innsung dawi kithoi ngai vateh sih, ashi ding shimaw sih, ahing ding hing maw sih “ana chi hi, hinanleh akawte thugen nialjolo in Sial Khat in Innsung dawi(pusa biah na) ana kithoi a, damjou louin ashi tave ve hi.



PU MUOMMUL TANGTHU



Pu MUOMMUL in, apa shi nua in, tapa khat aneia, amin MULPI avaw hi. A tapa MULPI apian jaw tah in, aji shi a, tuabep in ji tha khat a nei kia hi. Ajitha toh atapa li(4) anei ua: Hawlthang, Kunhen, Hanthual leh Guijo ahi uhi.

Pu MUOMMUL ahin lain atapaten : “Pa aw” Suapi sanggam dang nei lou n amah? Chiin a dong uhi. Ama’n “ A om ma sih diai, Na Paneu U tu leh tate aom ua: Nge-ngu, Neilut, Daitong leh Vanglua hah teng Sijang gam a teeng ahi uhi’, achi hi.





UNAU PASAL NGA (5) TE TANG THU

1) MULPI

2) HAWLHANG

3) KUNHEN

4) HANTHUAL

5) GUIZO



Khatvei Pu Mulpi in anaute teng toh aki kum ua, “Sizang gama I sanggam te vave-vakan tamawng vai” achi uhi.

Ajing nin Pu Hanthual leh Pu Guizo Sizang gama a sanggamte uh kan ding in a sawl ta uhi. Amah uh geel Sizang gam ana tun un Pu Nge-Nge hah leh suan teng toh thu leh la aki kum khom ta uhi. Khumi’n Sizang gama tenchiat dingin thu aki vai hah ta uhi.Pu Hanthual leh Pu Guizo inn a hing tuntah un, a Upa uh Hawlthang leh Pu Kunhen in ana vai tun ua, ava ho na uleh Sijang khua a I PU NgeNgu hah leh suante toh ava kihoulim na thuteng uh a gen uhi. Tuabep in Unaunga teng in Sizang gam a ten chiat ding in pha ahing sa ta uhi. Tuabep in Ipute teng, Hawlthang, Kunhen, Hanthual leh Guizo a uta teng un Sizang gam a juan chiat ua, Khawsah khua kichi ah a teng ta uh. Khawsah khua a kum ni a teng jaw bep un, Ipute gam a kuan ta uhi. Khumin agam kuan na uah giaphual ni aki sua ua, giaphual khat ah Sizang a sanggam te tualeh giaphual khat pen ah eipute atuam tuam in agiah uhi. Ni khat eipute ava vat ah uleh Sazuh khat ahing man ua, a Sazuh malpi Sizang khua a I sanggamte a khol ta uhi. Isanggam Sizangte jong alungdam mama uhi. Tua min Sizang a I sanggam te’n agamvah na uah Valuh khat aman ua, Koima khol chinglo chiin asa akineh ua, amei Gawkui dawn ah ata ta uhi.

Tuami I Pu ten Gawkui dawna Valuh kita amu tah un Samei hijatah a sau man ua, asa ahingkhol vate louuh, Sizang ama a I sanggam ten ei it bangin a hing it sih uhi. En Sazuh meitawn khat imat bawn amalpi ki khola am un same hich bang saupi man ua ang thie sah tahlawm sih uh; engani nanleijong am uh sanggam, unah a hing simlou hibo va uh chiin akikum ua, hasia kisa in aki pat ua gamgieh nonlouin a Inn lam uah ahing pei ta uhi.

Inn ahing tun chieang in unau Sizang ten, samei Saupi khat man , asa khollou uh ahasiate na thu uh azi atate kung uah agen chiet ua, Hase kisa in akhwlui lam uh Chimnuai khua ah ahing lal kiata uhi.

I put te Chimnuai khau ahing tun chieng un, a Inn mun alugam teng uh min na tang siang ahi manin, Innmum lougam ahing suithu ta uhi. Chimnuai khua ahing ten tahun a unau nga un, ki it ma ma, kituah ma ma , nuam sa ma ma uh ahiman un, min a eng ua, bang law lei, tam unau nga teng aki sethei ding uai? Chin alang ah ahing sutua ta uhi.

Midang te chil sietna te tahsiangin a Unau si-leh Baal banglai pi ahing kkilang khen ta uhi. Pu Hantuahl leh anupa Guizo apang khom ua, Pu Hawlhang leh Pu unhen ahing ki tuamkep ua phalni akisua ta uhi.

Chimnuai khua ah Pu Halwhang leh Pu Kunhen I Bii lei khat anei uhi. Nikhat PU Hantuahl leh Pu Guizo vakuanin a upa uhi Bii akiat vamila uhi. Pu Hawlhang leh Pu Kunhen zong a Bii lei ua Bii at dinga va kuan tah uhleh Pu Hanthual leh Pu Guizo jong am ban uh at dingin angkuan kiata uhi. Khumin khumi Biilei lai ahi uta tneg un ava ki tuntua ta uhi. Tuabepin Pu Halhang in Pu Hnathual leh Pu Guizo kung ah “ Bang ding a ka theilo kala ka Biilei a Bii nana at uh ahie ? Na zumsih uh amah, chia doh leh, Pu Hanthaul leh Pu Guizo in hei sung Bilei neituam nahi uh amah chiin ngaltang hat thu in delhi Bilei lai ah akilai ta hi. Aki laina uah Pu Hanthaul in Pu Halhang naghu atot tanpieh hi. Pu Kunhen in a upa Pu Hawlhang apaw pai a Inn uah limtahin akeem tahi.

Pu Hawlhang pen anuapa Pu Hanthual vuah na agim seng akimuangjo taloin anuapa kunken ahaan a kung a tosah a kanau Kunhen aw, kei lah adma zoding hinan sing, Namo leh katategel hotah in hing keem ta in. Tualeh ka shi ciengin ka naggu zietlam pan hing en in len atong a om leh na Sangam te Hanthau leh Guizo toh hing ki tuineh t asih un, chiin thu avai hah ta hi. Pu Hawlhang in anuapa Kunhe tuh adei teng a vaiha =hjaw sawtve loin a shi tahi. Am ashibep in Pu kunkhen in jong a upa vaihahna ma bang in Pu Halhang nahgu a et elh anahgu zietlam kha tana tawng ngut a Pu Kunhen in jong ka upa hing vahah na chiin khumi ni apat asanggamte Pu Hantuahal leh Pu Guizo tawh aki haineh tasih uhi.

Nikhat Pu Hantual gam ava vah ta leh, VomPi kaht ahing man a Ka u Hawlhang pen katung a lungkim lo a shi ahimani ka Mo leh katate lut beh vang e chiing a Vompi Lu toh a Mo innah ava lut tah leh A Mo in ‘ Na u lungkim loouna pen kei jong ka lung akim thei sih khi chiin a Vom lu Kulpang ah a khieh peiah ta hi.

Nikhat Pu Hanthaul gam ava vah kia leh, Ngaltnag Hapah Vot khat ahing man kai a, A Ngaltang Lu toh a Mo avalut kia leh a Mo a lung dam tuam siha a . ‘Tam bang a Mo alungkim theilou chieng in, A ma Inn ah atuta, am Ngalmat leh a Vom mat a Ai tahi. Tam asa aina a tum ding a mo king ah khuang leh Zaampi hing kawm sahin chiin agen hi. Amou in, tamging a ki siet nauh khuang leh Zaam ka hing kawm sah thei sih achi tahi. Tuabanga a Mo in khuang leh Dahipi a it vot cheingin a sa-aai na ah, Pu Hanthual in tambang in la aphua hi;

1. Khuang neiin khauang ei haw e

Dah nei in dah ei haw e.

2. Ma Mo in khunag leh Dah ei haw,

Eijong I tuai taangpa toh, I tang sial Kin laam vai e.

Tambanga ahing kihaiset chien un, jPu Guizo in Pu Muammul king ah, Ko nanaute teng hichi taha kisia ung Khatvei beh nahing tep tah lawm lo chin a u Mulpi amaw sah pai hi.

Hinanleh, Pu Mulpi in nou ni kihau ken bang kalaw diai? Achi leh Pu guizo lungthah in akihau ua, tua akihauni ua panin a u Mulpi hai atoi sah non sih ua, tua chin Pu Hantuahl leh Guizo, jPu Halhang leh Kunhen ahing kikeem ua, tua na pat in Pu Mulpi am tangin ahing teng tahi. Tam hun akipanin Haituam in ahing leng chiet ta uhi.

ZO APAT MULPI KHANG SUINA

1. ZO

2. KIPMANG

3. NAWPHUT

4. NAWSONG

5. SONGTHU

6. SUNGMANG

7. SONGKIP

8. ZAHONG

9. SUANTAH

10. NEILUT

11. NEIZO

12. GENZO

13. MUAMMUL

ZO APAT PU MUAMMUL HAH LEH SUANT KHANG SUINA

1. ZO

2. KIPMJANG

3. NAWPHUT

4. NAWSONG

5. SONGTHU

6. SUNGMANG

7. SONGKIP

8. ZAHONG

9. SUANTAH

10. NEILUT

11. NEIZO

12. GENZO

13. MUAMMUL

14. HAWLHANG

15. KUNHEN

16. HANTHUAL

17. GUIZO



PU MAUMMUL TATE ( UNAU PASAL NGA TE )

1. MULPI

2. HAWLHANG

3. KUNHEN

4. HANTHAUL

5. GUIZO



PU MULPI TANGTHU



Pu Mulpi Chimnuai khua ah asen ji toh tapa khat aneia, azi ninapen tohjong tapa nga anei hi. A tapa tapen Khawgam ah kuanchih ava kuan a, kum sawm val ava thaam nuain Inn ah hing tung hi. Inn ahing tunin a nau ten i U hing tung chi in Vaitutna in zu a sum uhi. A nauten a upa uh avai tun lai un, anu uh Kuno tungah ada in a KapKaP. A taten “Nu bang ka nahei”? chi-a adawh uh leh, anu un, “Na Upa uh hing tung ta, noten gamlua nawnlou ding nahi uhi. Tua ziah in na Upa uh that un” achi ta hi. Anu thusawl sangin anaute tengin a Upa uh thah sawm in Inn sunga zu-nelai Inn nei tuanghawm panin Teipi a alawl adawt uh leh adawt kha tasih ua, Tuamin a Upa un, “ A hing it ahing ngai, ahing vaitun hiva uh teh kichi a, hing that nuama hing vaitun nahi uh maw”? chiin a Upa in a Khawte toh a naute teng a hing naudel ta uh leh Mual Ni-Mual Thum na ah anuate atum tegel anuaphah ua, azahui asat tahpiah ua, a khut gel asat tong piah uh leh Khatpen amun ah ashi pai a, a tum penpa shi nailoin a U kung “U hing that nai sin, I Nu kungah hing tut in, I nu kungah genut kanei hi” achi hi. Tuamin a Upa’n akhawte toh azawng ua, anu kung a tut ta hi. Tuamin anaupa’n anu kung ah “Nu ka U ka it mawlopi uh nang thu sol mangin kou a shi ding ka hi ta uh, kasa uh lung chim tahin hing kineh taan” chiin anu avai hah a, tuamin ashi ta hi.



Tualeh a Upa un aphahzolo ashi tegel, Sanggamte atai tai ua, India leh China gamgi Lakahan kichi Thadote tenna khaw khat ah ava tungta uhi. Amate migol, mihat mama ahiman un Lakahan Hausapa in uh aphal nawn sih a, “ tamnah teng unlen, na zi ding uh hoina sahsah uh Nungah I khawsung te teel un” chiin a teng sah denta hi. Tam I pute uh toh ahing tenton leh Lakahan Hausapa ahing kimuang mama a, “Tunvang Inn 1000 toh katen sang in ka lung amuang zaw hi” achi hi.



Eipute teng ngama Koima agiin nawnnio thu aki than chiang in Pawite ahing lungthah ua thakhat in Lakahan khua ahing sim ta uhi. “Lakahan khua pawiten ahing sim un,ei pute ni a that ua, khatpen Dawi ha-ning Kawmkal a suata in tuni dong in,Thadote lah a iunaute a awm den uhi. Amate lah apat in 1962 Kum a, Pu Siazavum ana hai buah chalzang khua a teng Pu Khaithang te a um ua,tun Makau Tampakah ateng uhi.



1962 Kum in Pu Sianzavum in Chaljang Khua ate hai ana buah tahi. Pu Mulpi asen zit oh atapate hah leh suan te lah a:-

1. Chinsuanthang --- Saiboh Khua

2. Kamsuan --- Muallum Khua

3. Khupchinthang --- Sialna Khua

4. Suanchinthang --- Sehken Khua leh asanggam ( Pu Suantong)

5. Kamjakhai --- Zomi Villa Imphal ah a om uhi.



PU MAUMMUL TAPE TAHPEN PU MULPI KHANG SUINA

1. MULPI

2. ZOTHANG

3. VUMKAM

4. MANGSUN

5. VUMPAO

6. LUNLANG

7. ONSUAN

8. PAUSUANG

9. THONGKHUP

10. AMZACHIN

1. Khupzakam

2. kamsuanpau

3. Khupchinthang

11. KHUPZAKAM

12. CHINSUANTHANG

1. Kamhauthang

2. Thanggenlianpau

3. Suankhankhai

4. Thangsuantung

5. Khamlianthang

6. Lunkhanlal

7. Khaiminlun

13. KAMHAUTHANG ( tuin Saiboh khua ah ateng hi.)



PU MUAMMUL TAPA NINA PU HAWLHANG KHANG SUINA

1. HAWLHANG

2. NAWHSING

3. SINGSUAN

4. THUHGEN

5. GENAWN

6. GEKHAM

7. THONGLAM

8. VUMAM

9. VUMGO

10. SUANKHOTHANG

1. GOUKHOKAM

2. GOUZAPAU

1. THANGLIANMANG

2. KHAIKHANLIAMTHANG

11. GOUKHOKAM

1. THANGMINLIAN

2. CHINKHANTHANG

3. KAPHAULIAN

12. THANGMINLIAN

13. KAMHAUMANG

PU MAUMMUL TAP ATHUM NA PU KUNHEN KAHNG SUINA

1. KUNHEN

2. DAWNGO

3. HENKHUP

4. GONANG

5. THANGKIM

6. GOKHAM

7. KAMPAU

8. KAPTHANG

9. NEH AM

1. PAUEN

2. ULKHOZAM

1. LANGZAGIN

(I) ZAMZAKHUP

(A) GINTUNGNUNG

(B) KHUPKHENMANG

(a) Tungmuanlal



(II) KHAMZALANG

a. Ginzamung

(i) David

(ii) Hauminlun

b. Liankhankhup

c. Paukhanthang

d. Thangsuanpau

e. Khuplienmung

(i) Sangboi

f. Pautungnung

(III) LIANCHINKHUP

(IV) KHUPSUANPAU

a. Lianminthang

i. Paulienkhup

b. Chinkhanlal

c. Khupmuanthang

2. CHINZAKHUP

3. LAANGZALIAN

(I) Ginkhopau

1. Lianzamang

2. Lienkhenmang

3. Thangsuanlal

4. Huakhanmuan



3. GINTHONG

(i) Sianchinthang

(ii) Khanhenthang

a. Thongkhanhau

b. Kailianpau

c. Thanghaupau

d. Thangsianmung

e. Thangliansuan

10. PAU EN

11. SELZACHIN

1. Vumchinthang

2. Enzamang

3. Thongginthang

12. VUMCHINTHANG

13. CHINKHANMANG

14. THONGLIANLAL



PU KAMPAU APAT HAI TUAM

1. KAPTHANG

2. LINGLUT

a. Pauthang

b. Goulian

1. Tutzamang

2. Sumkham

3. Thangchinkhup

a. Lianchinthang

i. Khuplianmnag

ii. Duoilouthang

b. Lianzakap

i. Hauminthang

c. Ginsuanhang

i. Khuplienlal

d. Laangsuanlian

e. Thanghaulian

4. Mangzathang

a. Liantungnung

i. Thangvanmang

b. Khuphauthang

c, Kamlunlal

i. Mungpu

ii.

c. Haukhanlian

3. PAUTHANG

1 Tuthau

2 Tutkhozam

3. Tutzakhup

4. Awnchingkham

5. Chinzagin

1. Thangkhenkhup

a. Dr. Robert Ginlunmang

b. Lianzagou

2. Laangsuankhai

a. Ginlienthang

3. Khupminthang

a. Ginzalal

b. Khupsienmung

4. Hangtungthang

5. Hauchinthang

a. Hausienthang

6. Chinzahang.

1. Thangliankham

2. Khamlianpau

3. Thanghaulien

4. Hausianmung

4. TUTHAU

1. Lienchinhau

2. Haulienmung

5. LIANCHINHAU ( Kalemyo, Burma)



MUAMMUL TAPA ALINA PU HANTHUAL KHANG SUINA

1. HANTHUAL

2. DOPAU

3. PAUTONG

4. LAMZAKHAM

5. TONGLAANG

6. TONGKAM

7. DAMZACHIN

8. KAMCHINTHANG

9. CHINLIANKHAIMUNG ( TUIN MOREH KHUA A ATENG HI.)

10. THANGBUL LIAN



PAUTONG APAT HAITUAM A TOI

1. MULTHANG

2. KHUPKAP

3. KHANGEN

4. NGULZAVUM

5. ZAGO

6. GOZAMANG

7. HAUSUANTHANG ( SUMCHINVUM KHAU A ATENG HI)

8. MANGLIANTHANG



KHANGEN APAT HAITUAM A LENGKHE TENG

1. HENTUANG

2. TUANGZADOU

3. LIANGUL

4. THONGPUM

5. PUMCHINTHANG

6. PUMSUANMANG N( TANGPIZAWL KHAU A ATENG HI)



A. SUANTAH, DOPMUL, HANTHUAL SUNGA KAMCHINTHANG HAITOINA TENG;

1. TONGKAM

2. TONGTUT

3. DAMZACHIN

4. KAMCHINTHANG

5. CHINLIANKHAIMUNG

6. THANGBULLIAN



B. PU KHAAMGO TAPA GOUZAKHAM TATE;

1. GOZAKHAI

A. PAUKHANTHANG

B. GOLAM

C. HAUMINTHANG

D. CHINLAM

E. HANGMUAN



2. THANGKHOGIN

A. KAILIANLAL

B. GINNEITHANG

3. KAMSUANHANG

C. TAANSEL TA VUNGZADAM

1. Selzathang

(i) Kamzalian

a. Thangsuankhup

(ii) Thangkhansuan

a. Kamminthang

b. Pausuanmung

(iii) Damkhanthang

a. Thangdomang

D. PU VUMVIAL TATE;

1. TUANTHONG

a. Vialzalun

(i) Kamzadal

a. Lunkhanhau

b. Khamkhanmang

c. Hausuanlal

A. Suanlaldem

(ii) Thongkhanhau

a. Lunzamang

b. Kaplianthang

(iii) Douzakap

a. Haulunlal

b. Thanglianmuan

2. KHAMCHIN

(i) Vialkholian

a. Chinsuanthang

b. Dousuanhang

i. Lianmalsawm

(ii) Kamzado

a. Chinsuanmang

i. Doukhanthang

ii. Mangminlun

b. Kapsuanthang

i. Dokhanmang

c. Tutzagin

i. Mangneilal

ii. Thangmuanlian

iii. Dosuankhai

d. Lianchinthang

3. TONGKAP

(i) Khamkhokai

a. Kapsuanmang

b. Vialhauthang

i. Kaitonlou

(ii) Kaikhohau

a. Kapmunmang

b. Kailianthang

c. Kaikhanlal

d. Chinlianlal

4. KHAAMDAL

1. Pumzagin

a. Dalzahau

i. Ginzamang

ii. Ginsuanlal

a. Hauminlun

iii. Thangsuanmung

b. Kapkhanpau

i. Haukhanlam

ii. Suanliankhup

iii Ginmunlian

c. Sianminlian

d. Hauliankap

i. Ginsangmuan K.

e. Pauminthang

f. Mangminlun

2. Vialzahau

a. Dalkhanthang

i. Hausuanlal

ii Paulun

b. Khupkhanmang

i. Haulianthang

ii. Thangsuanlien

PU KAMDONG TAPA 1. KAPMANG (KHAMPAT KHUA)

PU LETCHNLIEN TATE ( KALEMYO)

1. Laanglianthang

2. Laangliiankhup

3. Lianzamung

4. Mangenthang

PU HAUSUANTHANG HAI TOINA TENG

1. Multhang

2. Khupkap

3. Nangngul

4. Khangen

5. Ngulzavum

6. Ngulzago

7. Tunazahau

8. Vumzahau

9. Gozamang

10 Hausauanthang

11. Mangminlian



PU HENTUANG TATE;

1. Khango

a. Genzakham

(i) Gochinpau

a. Khamsuanmang( tamu Myamar)

b. Thangliankhup

(ii) Mangsuanthang

a. Khamminthang

b. Paukhanlian

c. Ginlianlal

d. Letminlian

e. Khupkhanthang

f. Hausiangtho

2. Thangzalian

3. Tuangzado

KHANGEN TAPA THUMNA PU THANGZALIAN TA

1. Genzamang

(a) Liansuanthang

(i) Mnagkhankap

(ii) Kaikiamlo

(b) Thangkhanhang

(i) Mangkhanhau

(ii) Thangkhanlam

(c) Liankhanmang

(i) Mangliankhup



PU LIANGU TAPA PU THONGPUM TA PUMCHINTHAG TUN IN TANGPIZAWL A TENG HI.



PU MUAMMUL TAPA TUMPEN PU GUIZO HAHTE

1. GUIZO

2. LUNSUAN

3. TUNNGUL

4, TUALIAN

5. GENTHUAL

6. KHATKHAM

7. KHAIKHUP

8. KAMZAKHAM

9. KHUPZAMANG

10. VUNGKHOMANG ( TUIN VANGLAI KHUA BURMA AH ATENG HI)

11. MANGKHANKAP



PU GUIZO TAPA THATUN KHANG SUINA.

1. THATUN TAPA; PU THAGO TATE

1. Tunkhothang

a. Khupgenmang

2. Lamleet

3. Thangchinkhup

a. Golunmang ( Khampat, Burma a ateng hi )

i. Khuplammung

b. Hanglianthang ( Khampat Burma a ateng uhi.)

i. Khupgenthang

ii. Khuplianmang

iii. Mangtengpau

iv. Haukhupthang

v. Thangzawhang

vi. Thangtungpau

c. Hauminthang

i. Khupliantuang

ii. Thangsutpiang

iii. Hanglianzapau

iv. Mangtenglian

d. Gozasuum ( New Samtal, Manipur a ateng uhi,.)

i. Khuplamhau

ii. Chinzamuanlian

iii. Khuplam-enpau



e. Khamhauthang

i. Khupminthang

ii. Hemkhoseilian

iii. Khupzamang

f. Letlamthang





























KUNHEN TE PU HAANLA

1. Kazua tawi in taang ngalliam hinge

Sa kamkei bang taangdung tawn inge;

Keima bang ngei ahang lailaang e.

2. Keima bang ngel a hang lailaang e,

A zaulai ah Houmu bang del ing e,

3. Kazua tawiin taange ngalliam hing e,

Taang ngalliam in Namtem masuan in;

Dodai vel ing, Mizalai ah e,

Phualvapi tawh kabang e.



PATE HAANLA

1. Sakamkei bang amualtaang tawn ing e

A zaulai ah Vahomu bang del ing e,

Laangtui zathum khua zilbng ling ing e,



KUNHENTE LAGUI ULKHOZAM PHUA

1. Kotgal asuah sumtuala laam

Paallaw lenheisa aw e;

a. En aw lawm aw heisa hiam maw?

Kung suan Zamzo paal hiam maw;

2. Khawlo zilza die a kahial,

Na khaw ban tawi ning chi e;

a. Tawi theiloding zangsa muai aw;

Tang ka sinlai utlo e.

3. Lunmang kawlchiang lobang I kawm,

Lentu sangmang sial ing e;

a Lentu sangmang sial ing aw e,

Luaia naubnag khim ing e,

4. Sang kanaw lum suang aw e,

Lal kanaw sam sing aw e;

a. Sang leh lalnaw khaumual a khawl

Alva’n suun naubang no e.

5. Pupa munzang Khuamual nunnuam

Sang leh Laal laamna hi e,

A Mamaw munzang hona neem aw,

Tukawl tawi thanna hi e.



PI CHINCHING LA

1. Munjang I sauphei aw e,

Sang leh Laalmang atun na;

a. Chiin aw haansai nazialna, Pupa munsang,

Milun ta’n kuam bang lua e.

2. Lobang tulkuan zua naming tup,

Thaan nen Simsing gil aw e;

a. Kaangtui khnadang leido la’n tawh

Kuambang Ilua zodiam maw?

3. Keizong nuna kanooplai lia leh taang aw,

Sang tuanglam ah laambang kainaang e;

a. Sang tuanglam ah laambang kaimang e,

Tuanglam ah Naubang katawi hi e.

4. Lung kagin tuai banzal aw e,

kadei zangtawi ta aw e;

a. Kadei zangtawi ta aw e,

Tuhlu haansam zial aw e.



PU LAANGZAGIN THU



Pu Langzagin akhan sungin Pasal pha, mimuanhuai leh minthang Lohaw hat. Sakap thei mama ahimani, Hauchikhup Innpipa in a it mama a angai mama hi. Phaisat khua aten lain, Zothau khat apia hi. Tam Innpipa Thaupiah toh, Zangsial Taang suah kisiang vot khat, leh Humpi Bahkai vot khat aman hi. Pu Laangzagin in sa man theiin aman tam mamam a, ama thei zosia in asamat theidan leh mattam dan lamdang sato a um sih hi. Am date 1.2.1948 inin Nadai khua ah aleitung hinkhau abeita hi.



A LAPHUATE;

1. Sangtha Luhvah in pantaang e,

Vuisaimang in sing ing e

a. Setaang zaval in pantaang e,

Lumsuang mangin sing ing e.

2. Zial ing e, kadei zial ing e,

Nasing nuai ah kadei zial ing e;

a. Mualsuang e kadei mualsuang e,

Pasal tapa kadei mualsuang e.

3. Sangmang tuangtung lambing pahding,

Zintatna na sanang e.

a. Nasa nang e ka namtem toh,

Mulo zinphung tuai heina zial nuam na veng e.

4. Sunni tum kuan ka etna singgam leiah,

Laizawm leh tuai h=niang ahei diam maw?

a. Laizawm tuai niang heisa bang kaai,

Zaangphual mul in nasing aw zin pau.

5. Laizawm kalaw keiding nazaw maw,

Nunkhum luaipan na asa zawm maw;

a. Nasa nang e piangpan minva a athum,

Zin aw nang suilung atai naam lawm aw.

6. Khakiah taangbang apal toh uleh nau aw,

Singbang phungching honuam ngai ing e;

a. Gammawng sing bang phung kikawi lei,

Adeilo mi a awm diam aw e

7. Tuun aw sawn vang nahaul lai leh, Huangvul Sawmsial;

Kaibang hingzawl sah aw tuun aw e;

a. Zua aw vonvang nahaullai leh; Vaimang sesum.

Kaaibang hing zawlsah aw zua aw e.

8. Kadeilo chinthu kadeilo,

Phung aw chinthu tampi kadeilo;

a. Kadeilo kaaidang kadeilo,

Gual aw lungsim kaaidang kadeilo,

9. Zin hawmkhial a katuai khakiah,

Tuun lungzuang luankhi awe;

a. Lungzuan mana nithum taanglaam,

Hambang huai aw tung Pasian aw e.

10. Taangbng nungkhan ka ngahla sawn thang aw e,

Albang mang t ding aw e;

a. Ka sumtual mimbang nabual na,

Na nung suldang nailo sawnthang aw,

11. Nasang gat ningniang tah Manwbnag Nungkawi;

I tuun nunkhum hi awe lawm ching e,

a. I tuun nuhkhum hi aw lawm ching e;

Katuun nunkhum tawh nahing zial ta e.



12. I tuun thum e zua phamkuan thum e,

“ Bang ichi diai von gin aw” chi e;

a. Gual huaiding lung kamuan man in,

Zua phamkuan lungzuang sin aw ching e.

13. Sunni suah e zuangaih aw ching e,

I sanglaah laamna sunni hiam maw,

a. Solkha suah e laizawm aw ching e,

Setaang thang toh I laamna solkha ahiam maw.

14. Lumbang kasun laizawm lungtuah,

Zin aw gibing nahing khen hiam maw;

a. Katuai batphu kalah nin zinkhoi Samsial,

Kawp a zingzin keizong gibing khen ing e.

15. Katuai tongdam gual a hona,

Keizong mabang kapan thei diam ma ?

a. Kazua tongdam gual ahona,

Keizong mabang kapan thei diam maw?



PI LIANCHIIN LA

1. Keen sialing e, laikhun tuang ah,

Tuai leh von aw hing ching e;

a. Haanlung chiam in tuaitum taang ngalliam,

Zaangzung vuisai vala aw ching e.

2. Khuamual nalum suang tungno ah,

Sang natha toh nahei lawm sang e;

a. Nahei lawm e sen a ngaih no,

sunsawt naubng kavel chim laang e.

PU LANGZALIAN LA

1. Theilo phahsap zaangzung dawng ah,

Kachin dia sangmang kakap aw e;

a. Chin dia sangmang ka kap aw e,

Von ding a sesum kalam aw e.

2. Tun deigel in ching zo ing e,

Chin die sangmang zangphai lian ah zong ing e;

a. Chiin die sangmang zangphai lian a kajom,

Vuisai tungah pianna zua min sial ing e.

3. Vawm lungin machiang suan taang thaang nen nuaiah,

A sahang minthang laang e;

a. Sahang minthang mual ah suang e,

Chiin haanzai toiin vangkhua thanw sang e.



4. Katun tawiin sang phung kimkhen taang,

Sang zaval in sing ing e;

a. Sang zaval in sing ing e,

Sangmang leh vuisai tawh thuah taang e.







HANTHAUL LAPI

1. Khuamual pheilam tamdildial,

Vuisai ka kaina hi e;

a. Vuisai ka kai thang zawm maw,

Lalmang ka hen thang zawm maw.

2. Mutei zingzin in nei ing,

Chimtui ka Nam tem leh e;

a. Chimtui ka Nam tem leh e,

Taite toh puan bang thuang e.

3. Leidou kaangthal lung delnou,

Pheiphung chipsial bang beh e;

a. Hai khau kani nu nalung ching e,

Gaptung ningzu eina the.

4. Leidou san pial pual lai ah,

Ka sua’n tanlai a del e;

a. Keiman nulo bang thual ing ,

TAite toh puan bang thuang e.

5. Kawlni hing suah kapa taang tung ah,

Saikhuang lungdei belbang pho ing e;

a. Huikhi hng lang kapa tang tung ah,

Phaisa simlu huikhin sem va ngei.



HANTHUAL NUHAH LA

1 Kaphil luiluang zansima zo bang kazawt,

I tung solkah natang pimpem e;

a. I tung solkha natnag pimpem,

Phaisa gualno soh khau bang awng e.



PU HAANLA/GAL HAAN LA

1. Ka sino in e, Ka guallai ah, Giatang bang,

Kihei ngelngel ing e, tuanglam lai ah;

Pasal ding hgung e, He tuanglam lai ah,

Pasal ding hung e, Ka guallai ah Phualvapi tou ka bang e.



SA – HAANLA

1. Tunning thawlthot dogam manawng,

Zangta, Vontoi zinpial bang del ing e….

Zangta Vontoi zinpial bang del ing,

Ka guallai ah hou mupi tou ka bang e.



HANTUAL LAGUI

1 a). Khomol pheilam tam dildiel

Vuisai ka kaina hi e.



b) Vuisai ka kai thang zawm maw

Lalmang ka hen thang zawm maw ?



2. a) Mutei zing zin in nei ing

Chiimtui ka namten leh e

b) Chiimtui ka namtem leh e

Taite toh puonbang thuang e



3. a) Leidou kang thal lungdei nou

Pheiphung chipsiel bang beh e



b) Hai khuo ka ninu na lung ching e,

Gap tung ning zu ei na the.

4. a) Leidou san pialphol lai ah

Ka zau’n tanlai a del e

b) Keima’n nulou bang thual ing

Taite toh puonbang thuang e



5. a) Kawlni hing suoh kapa tang tung ah

Saikhuong liungdei belbang phou ing e

b) Huikhi hing lang kappa tang tung ah

Phaisa simlu huikhi’n sem va-nge.

PU TUANTHONG LA:



1. a) Sung I dip chime sawmsiel litui,

Zing meibang theng manta e.

b) Dei chibang tel angkawilianu,

Gibang kehn pallua sa’ng e.



PI HAUNIANG LA:



1. A) Sunni tum kuon gibing khen ding,

Pataang vabang laam aw e.

b) Kotgawl siel zin bang a kha diing,

Vangla chiin lunggin aw e.

2. a) Phunglai ninghai ka zawnpi aw,

Tuaitum lun tunnu aw.

b) Sangga um tuibang khawlna aw,

Sen zon ka mim phung aw e.

3. a) Damtui a leng ka von lunggin,

Pupa san khaubang na hou lai e.

b) Sawmsielsih a von na laukha.

Ning bel in khuongbang khoukon vang e.



PI HAWCHING LA:



1. a) Mel katheilou jangta nu’n ngou,

Siengah siebang ngah ing e.

b) Von toh ka dip chime aw e,

Ngoumei bang zam zilziel e.

PI MANMUANG LA:

2. a) Tuaiteng banzal sanggiel ching kuon,

Khang vaimang khansie sa’ng e.

b) Khang vaimang khansie sa’ng e,

Mi zata naubang kap e.

3. a) A mite luon sangga chi e.

Kaga lienguol in bawm e.

b) Galien guol bawm gam khuva aw,

Na buolna nun in nuom e.

PU VUNGDAM LA:

4. a) Sang aw chiing e, leimi mang lang e.

Khimzin zawt chiing e, a kawp inlang e.

b) Khimzin zawt chiing e, a kawp in lang e,

Paalsawn ngai ing e, a kisieng laang e.

5. a) Ngailliem vontawi kaamkei hi’ng e,

Keiphawh neu lin lien ing e.

b) Keiphawh neu linlien ing e.

sang namchin tau sang dawng e.

PU KHAMDO LA:

6. a) Ka sawn vangsah sielbang lien e.

Pusei hambang huoi aw e.

b) Pusei laukha a sietman in,

Phamna’n tulna nuoi zuon e.

PI LUAIGOI LA:

7. a) Ka chiin sumtuol nel zuun aw e

Tuaithang heilou diing aw e.

b) Tuaithang heilou ngingbel kiguol,

Kawmna vang in la sa’ng e.

PI NAWN NUAM LA:

8. a) Ka sawmsiel in pham diing melthei e.

Bu-al khuon naubng kap e.

b) Ka samsiel aw kap kaplou aw,

Ka lungzuon taangbang phawng e.

PU DAMZACHIN LA:

9. a) Ka sumtuol a simsing gil aw,

Keima vang a gil aw e.

b) Keima vang agil aw e,

Kotgawl ah kai ninel e.

PU VUNGDAM LA:

10. a) Laitan ka von lung kagin bel,

Sang kap in gel ching aw e.

b) Zangta sesum tuai ang manding,

Suang mual khawl in vum aw e.

PU LEH PALA;

1. Alawm lou sing hing lel te,

Suhtaang bang huan ve ni e.

Suhtaang bang huan ve ni e,

Ngalkhuai bang hang ve nie e.

2. Pupa thaamna Siallou sul sun,

Sanggial na ma tan ing e.

Sanggial matan kawlchieng bung le,

Zalai a leng hang sang e.

3. Theisen peisei mel ka theilo,

Tu-a batphu tung aw e.

Chial ni chial thum luh va mei aw,

Patang kawlva lam bang e.



4. Zangzung dang a bu-al tui dawng,

Tangin zing tui bang lang e.

Hen leh hen kikim lo aw e.

Va bang mat lunmang aw e.

5. Tuanna puipa Gelbang gana,

Chilvum limsun nuai aw e.

Tai bang tenna Vang sahpi aw,

Douna hiemlem na hiem maw ?





HANTHUAL TUPLPI KAMCHINTHANG THU:

Pu Damzachin tapa Kamchinthang 1940 kim in Hientam khuo ah a peing a 1945 kim in apa in a shisan hi. Anu toh taga tah a aum nua uh, hun sawtlou in a pasal dang a neisan a, a Ni in a kem hi. Ama naupang hinanleh, a Pa Hientam khuuo a mantra a na pang jiehin Hiengtam hausa Pu Gouluin in mantri ma in a pangsah den hi.



1955 in Sielna khuo ah a teeng a, lawmngai toh a kiteen ding a ni in a phalou mna in 1957 kum in Mandalay (Burma) ah NCOD ah galkapte lah ah na a sem a, lunglen ahiman in tamla a phuo hi.

1. Vaimang banzal pheiphung suon na

Gam segul bang duang kiviewl pien daign e ngai aw.

Ngainou law duonglai nemnou toh

Theilou singgam manaw zuon huoi e.



2. Umlai veilou ngainou law na’n

Ka duang khoum singbang kidou la’ng e.

Ka duang khoum singbang kidou la’ng,

Pheiphung suon ai-bng kha e, na e.



3. Limlien gammawng singlel dawn ah

Kung law diing ngai heisa’n kai vawi aw

Heisa’n kai aw lim nuom nou ah

Kung dawn diing sihtui in pul ve aw.



Burma gam pan in Inn a hingtung a, August, 1962 in Lunzaniang toh a kiteeng uhi. August 11, 1964 nitah nai 03:00 in nau numbei hat a nie ua a pa Hau in a tangval alia a Nousuanniang chia a vaw pieh, tam la a phuoh in a ta min Nousuanniang in a phuoh hi.

# Da lenlai a zua hau minvaw

Dei toh laita, Nousuanniang pa hi knovang e.

Tawi chiil von mom deitoh laitan

Tangbang dam khanguol in lel hen aw.



Lunzaniang, a zitoh ta li a neizaw un Mar, 5, 1980 a zi in a shi santa hi. A zi a shi in tam la a phuo hi.

1. Umlai pien dang ngai nang kungtung

Sutmawng e kawi ngainou Niang aw e.

Ang siem tung Pasien laitanna,

Doctorte’n zong sut theilou Niang aw.



2. Theisen sanga tang lalieng pa

Dei zon hawmtan pal talua sang e.

Tun-le-zua lambing ka khenna

Kei sen sangkawi naginou Niang aw e.



3. Na sing nuoi a ka hei kawikawi,

Ngainou sangbang ka vai kawina e.

Huiva dungzil dambang ka tau,

Ngainou malbang ka kou aw; tong hing sanglou e.



4. Ngai aw lambing nung kheng zong,

Nungsie von in nunkhum ngaingai e.

Tuun nunkhum lah loula hi tai,

Vaimang banzat Amul dawn aw von.



A zi in a nuaisa zaw in, tam la teng phuo a , Aril 14, 1981 ni in Khamkhannina toh a kiteeng kia hi. A lawmnu la phuo.

1. Lalien lianu phung ka zon in

Liengthei siembang sin kisang e.

Suan tawita nibang na lun veve.



2. Lia ka angkawi theisen sanga

Gellieng khuombang a dou diing manaw,

Linggin vang a ka ngam tuom.



A zi nina toh Muollum khuo ah kum 21 nuomtah in a um ua; hinanleh, a zi in damlouna ang nei a, ha 10 sung vingven lupna tung a kepnua in September, 27, 2002 in a nuasiata hi. Tualeh, lungleng mama ahiman in Delhi a um a tanu Chinkhanem kung ah ha ni a vaum hi. Delhi a , a um nau in innlam ah a hingpei a, lungzuon man in tam late a phuo hi.

1. Genlieng zinbang vaha tang chiing,

India tuolpi lungam jang ah vahei tang e.

a. Ami singta zatamlai ah nunnuom tangkhuo

Valaam tang ching, ka siel kan sang e.



2. Lalieng sangga kei dei zonte,

Zinmang a dia heisa bang pal tuoma hiam aw

a. Ngai pallou zin sibang nui diing a,

Kei lah vul ningnieng ing e ngai aw.



3. Manaw khankhuo ka sutpi diing,

Kawi nem koi a heita a hiam maw?

a. Nunuom tangbang na laampi senguollai ah,

Ngainou sangbang vaimaw tuom veng e.

Tambang hunt eng a zahzaw in, tui in a tapa Chinliankhaimung leh a tu a tate toh Moreh ah a teng uhi.



Pu Tongkap Thu:

1890 kum in a pieng a, damsung in tang leh sa ana ai h. Sa-le-tang a ai in tam la a phuo hi.

1. Hansuan vontawi tang sanggate’n

Pupa khankhaubang zomlai ung e.

a. Hingzou ve-ua khuo kim guol aw.

Sangga ka ningtui aw veilai e.

2. Kimpi guol laambang chiil ing e.

Jangdon ah guol sa laang e.

a. Jangdon guolsa pheiphung suon jang,

Zo nun toh huang ah khieng e.

3. Ka zua banzal sang lehlalte

Vonkhan theibang thou hi e.

a. Khuo kim guol in ang lel zong in

Ning-leh-Ai zehsa hing e.

4. Pupa khoban zatang ching e,

Kawitoh zounun in lang e.

a. Zua paal law ban ngalpa ching e,

Muaivom toh ningtui diang e.



Tua chieng ama Hientam khuo inn 100 lah ah siempu in a pang a, siempu apan man in kumkhat in innkhat ah thakhat a kai hi. Tualeh Japan gal masang in Hiengtam ah sepia a hing um a , ama Kolhaam(Hindi) siem ahiman in sepaite leh mipi kaal ah kemlet in a pang a; tuajiehin, khosung ah salieng-tangseu leh khaam kuonna zousie a maang hi.

Kumkhat Hiengtam khuo in kumpite thau kum 5 zah diing in Rs.5/- in a kawm ua, kum 5 a zahzaw un Hausapa PuGoulun leh Mantri Suahkham in Imphal a ava pieh uleh, zanlai Milawngte Inn a agiehna uah a mansuota ua, Innlam hing kinualet uhi. Inn a hingtung un khojang a kikhawm ua Imphal a thau man thug en diing in, ama Tongkap kolhaam siem chi’n Hausapa toh a sawl ua, a vagen uleh a gen maizou kei uhi. Hausapa leh khomite nuom sengseng in Tongkap Bu tin 100 a pie uhi. Khumi’n ama’n tam late a phuo hi.

1. Taangkhan ka tongdam nou in aw

Sah-le-hang sumbang being e.

a. Tung a sianmang nu-le-pa aw,

Tulmaw damtui hing luon aw.

2. Senguol lai ah kihei ing e,

Lun sieng ah min mang ing e

a. Loubang tul kuon sawn minlawna

Kapkhanzamang pu hi’ng e.

Ama mi nunnem, heing-le-san, lawm-leh-guol it leh kem mi ahi. Ama a khalai in neh-leh-tah, sum-leh-pai zangthei mi ahi hi. Ama’n, tu-le-tate kung ah sum zong a hawm hi. A damlai a a laphuote.



1. Kimpi guol laambang chiil ing e

Jangdon ah guol sa laang e

a. Jangdon ah guol sa laang e.

... to be continued

My favourite Blog List